Phải sống

Hai cây bút chính đồng thời cũng là tinh thần trung tâm của Tự Lực văn đoàn, một Khái Hưng mơ mộng dịu dàng lãng đãng mây mờ, êm ả trôi nhưng khiến người ta không thể quên, một đôi khi nhớ lại là dắt díu theo sau như khi nhớ về những mối tình xưa cũ; một Nhất Linh quyết liệt gọn gàng dứt khoát. Hai tinh thần ấy tựu chung trong tập truyện Anh phải sống (1934) gồm 15 truyện ngắn, trong đó có Nùng Chi Lan và Cánh buồm trắng của Tứ Ly (bút danh của Hoàng Đạo Nguyễn Tường Long, em trai kế ngay sau Nhất Linh Nguyễn Tường Tam) nhưng vì thói quen muốn bảo toàn cảm giác khởi nguyên khi đọc, tôi đã đẩy bài viết đầu sách của anh CVD để đọc cuối cùng, cũng không nhìn mục lục sách để biết truyện ngắn nào của ai, nên khi đọc cái cảm quan nhận biết đâu là Khái Hưng, đâu là Nhất Linh tương đối rõ rệt, vì không biết còn một cây bút Tứ Ly nữa nên đọc Nùng Chi Lan tôi thấy thấp thoáng cái quyết liệt gọn ghẽ của Nhất Linh còn Cánh buồm trắng thì lại tạo cảm giác ngơ ngẩn bồi hồi mộng tưởng của Khái Hưng. Truyện ngắn Dưới bóng hoa đào được ghi Khái Hưng và Nhất Linh cũng là vệt vẩy sơn lạ trên nền tinh thần Khái Hưng-Nhất Linh khi cái mơ hồ êm đềm đầu truyện hòa vào cái dứt khoát gọn ghẽ ở kết truyện. Tôi gọi chung những truyện ngắn có hơi thở tình ái bảng lảng trong tập truyện này là chút tình kín đáo, và cái hay của sự kết hợp hai tinh thần này là rất dễ nhầm lẫn Khái Hưng và Nhất Linh, cũng như tưởng là Nhất Linh mà lại hóa Khái Hưng . Phong vị của ái tình trong tập truyện này thực là tuyệt đẹp. Truyện ngắn tôi thích nhất là Véo von tiếng địch (Khái Hưng), một truyện ngắn đẹp bi thảm gợi lại cho ta cái quen quen, (sau đó đọc bài viết của anh CVD thì mới ồ, nó làm ta nhớ đến chuyện Trương Chi), tôi thích nó có lẽ bởi cảm được nó mà mộng huyền không sao nắm bắt được. Tiếc thay, tôi không thích trong tập này cũng là một truyện của Khái Hưng: Sóng gió Đồ Sơn.
Truyện ngắn Anh phải sống (Khái Hưng) như một khẩu lệnh đã hết sức nổi tiếng rồi, nhưng trong một hoạt cảnh thực như vậy, tôi thấy Đầu đường xó chợ (Nhất Linh) cũng phải sống không kém cạnh gì 

Nếu bạn đang phân vân đọc gì ở nền văn học nước nhà như tôi phân vân mấy năm gần đây thì tôi sẽ nói, tôi gạt phăng những gì đang được cho là đáng quan tâm, tôi lội ngược dòng về đọc những cái cũ không quen, quen không cũ. Việc trở ngược dòng này là cần thiết, chỉ bởi vô tình mùa hè vừa rồi một lần ngồi quán cafe đợi bạn, tôi vớ hú họa một quyển cũ cũ để đọc và đọc trúng truyện ngắn Đói (Thạch Lam). Tôi nghĩ, sao giờ mình mới chịu đọc nó, từ đấy tôi nghĩ rằng tôi sẽ bám trụ Việt Nam Danh Tác của Nhã Nam và Văn học tiền chiến của Tao Đàn.

Các cụ cuối tuần vui vẻ nhóa ;)

Tình dưới bóng từ bi

"Thưa ni cô, ni cô không ngại. Tôi xin thú thật với ni cô rằng tôi yêu ni cô, tôi yêu ngay từ lúc còn tưởng ni cô là trai. Ni cô là một người thông minh dĩnh ngộ, xinh đẹp như thế thì ai lại không yêu được... Mà lạy Phật tha tội cho, có lẽ ni cô cũng đôi lần cảm động" (trang 92)
"Nam mô A di đà Phật! Tôi bắt đầu bức thư của tôi bằng một câu niệm Phật, để xin Phật độ trì cho kẻ khổ sở này, như Phật đã độ trì cho hết thảy các chúng sinh. Vì tôi chỉ là một người lạc lối trong rừng người, như một hạt cát bị vùi trong bãi cát sông Hằng Hà
Nhưng cô cũng là một người, cũng chỉ là một người. Dù cô muốn xa lánh cõi tục, dứt bỏ trần duyên, song cái bản tính của con người dễ một lúc mà cô xóa bỏ nổi được. Cái bản tính ấy là Tình, là... A di đà Phật! Là Ái tình.
Ái tình là bản tính của loài người, mà là hạnh phúc của chúng ta. Tôi yêu cô, và nếu tôi đoán không lầm thì cô cũng chẳng ghét tôi, vậy can chi ta lại làm trái hạnh phúc của ta?
Đức Thích Ca Mâu Ni xuất thế để đưa linh hồn chúng sinh tới cõi Niết bàn mà hưởng hạnh phúc bất vong bất diệt.
...Nhưng hạnh phúc của chúng ta chỉ ở ái tình. Đó là...A di đà Phật! đó là Niết bàn của chúng ta.
Mấy hôm nay tôi đọc quyển Phật giáo, tôi thấy tôi yêu đạo Phật. Tôi yêu đạo Phật thì tôi lại càng yêu cô, tôi yêu một cách chân thành, tôi yêu trong linh hồn, trong lý tưởng. Cô tha thứ cho tôi, tôi không thể cứ yêu mãi chú Lan, phải cho phép tôi yêu cái linh hồn thực của chú Lan mới được: cái linh hồn ấy, là cô Thi. 
Cô xem thư mà xét thấu lòng này, thì tức là cô vâng ý Phật cứu vớt được một linh hồn đương bị đắm đuối ở cõi nhân gian" (trang 72-73)

Hồn bướm mơ tiên (1933) cuốn tiểu thuyết đầu tay của Khái Hưng cũng là tiểu thuyết đầu tiên của Tự Lực Văn Đoàn. Một mối cảm phảng phất vui buồn bị thắt chặt bởi hai tròng, một chuyện tình dưới bóng từ bi trong văn vắt màu nắng, linh hồn đôi trẻ bị ái tình và tôn giáo lôi kéo với mãnh lực tương đương.
Cứ đọc Tố Tâm, Lan Hữu, Hồn bướm mơ tiên...thế này, bị mị tình, gái già ngẩn ngơ đắm đuôi như kẻ mộng du mất thôi