Balzac - Dostoievski - Mauriac

 Balzac - Dostoievski - Mauriac 

đêm qua trong một đoạn đọc cha đạo và cậu bé 17 tuổi của Mauriac, lúc ấy cảm động cứ sụt sịt không rời sang đoạn khác được. Muốn nối Mauriac vào Dostoievski, không chỉ theo hướng những con người tôn giáo, dù cũng là có Chúa, giữa sự cơ cực vất vưởng của những linh hồn thiếu vắng Chúa và sự hiện hữu của Chúa; mà muốn nối 2 con người vào nhau trong lối nhìn bản tính con người gắn với mệnh cách của họ

nhưng đồng hồ đã chỉ 1 giờ sáng, nếu không ngủ ngay thì ngày mai lưng sẽ đau như trời giáng; thế là buông sách tắt đèn nhẩm thần chú: ngủ đi tú. Nhưng tim không nghỉ, tình chí không nghỉ thì mắt cưỡng chế chỉ là nhắm chứ không ngủ; tham vọng  lúc này còn đòi nối tiếp vào Balzac; đầu nó bắt đầu cò quay, nối Balzac - Dostoievski - Mauriac hay là lấy Mauriac làm trung gian vì Balzac - Dostoievski nối vào nhau trước thì cái nhìn của mình đang tỏ ra cao ngạo đấy :))) [nhưng Dostoievski là độc giả của Balzac mà, cũng có phải cao ngạo gì đâu nhỉ :p]... cứ hình dung những thứ mình sẽ viết thế rồi cũng chìm vào giấc ngủ với đủ mọi câu văn, trang sách mà không biết là mình viết hay đang đọc kẻ khác viết. Không khác gì một cuộc hành xác, bị đeo gông đày ải trong sa mạc

sáng ngồi dậy trên giường, kết cục vẫn là lưng đau như trời giáng, vì nằm nhưng ngủ không được mấy, thận có được nghỉ đâu. Vẫn đau lưng như dự đoán và lại còn không viết được cái mình muốn viết, vì nó qua mất rồi; chỉ tiếc vì đã không làm, lại một lần ngu

muốn viết một mail, để được đọc người khác viết, để được nghe ý người ta nói; nhưng tự thấy phải tự làm tự chịu. Tặc lưỡi lên vườn nhìn cây thì hoa đã héo tàn. Hoa héo hoa tàn rồi tú ạ, hết vị, thôi tú tự cấu chí mình đi :)))

đọc Dostoievski: giọng Nga lửa

Dostoievski là nhà văn của chuyển động tinh thần ở dưới nền đất. Dostoievski ít bí ẩn, hoàn toàn có thể dựa vào sáng tác để nghiên cứu ông, trong số phận các nhân vật của mình thì ông kể chuyện về số phận mình; qua nỗi hoài nghi sự phân đôi của họ ông kể về nỗi hoài nghi phân đôi của mình; trong trải nghiệm tội lỗi của họ ông kể những tội lỗi bí mật của tinh thần mình etc. [một thứ Ác hoa Baudelaire] Dostoievski là một ý thức mạnh mẽ về việc ghê sợ cái ác nhưng cũng nhìn nhận sự cần thiết của cái ác; một ý thức kiên định về sự hiện hữu của Thượng đế [Phúc Âm của Dostoievski là Phúc Âm Kitô giáo "mới", không phải Công giáo hay đa thần; có mấy lời hay được trích nhất, trong Lũ người quỷ ám và Anh em nhà Karamazov, đại ý: nếu không có Thượng Đế thì mọi sự đều được phép, hay là: nếu Thượng Đế có mặt thì mọi sự tuỳ thuộc Thượng Đế và "tôi không có khả năng làm gì ngoài ý muốn của Ngài", nếu Thượng Đế không có mặt, mọi sự tuỳ thuộc tôi và tôi cần xác định sự độc lập của mình], nhưng ông không bị giày vò về đề tài Thượng Đế [vấn đề về Thượng Đế chính là vấn đề nhân bản còn vấn đề về con người lại là vấn đề của Thượng Đế], ở ông là con người [nhân học không phải thần học] và số phận con người, bí ẩn tinh thần con người giày vò ông; ông khai mở bản chất con người không phải trong những hình thức chuẩn mực lồ lộ ánh sáng đời sống mà ở trong tiềm thức [bản năng tiềm thức thuộc đêm tối chứ không phải hiện hữu sống động ban ngày], trong cơn cuồng dại [trong cơn động kinh co giật chứ không phải tình trạng mạnh khoẻ tỉnh táo] và trong tội ác [trong tội ác nhìn nhận chứ không phải những chuẩn mực của luật pháp]; đoạn hội thoại sau trong Lũ người quỷ ám, đoạn hội thoại này cho thấy Dostoievski vọt lên từ trong bề sâu thăm thẳm và Nietzsche vượt qua vực thẳm là 2 quan điểm, có thể dùng, đối nhau, Thần-Nhân và Nhân-Thần [trên những con đường Nhân-Thần tự do tiêu vong và con người cũng tiêu vong]:

- anh đã biết như thế rồi, anh có phải là người tốt

- phải

- hỏi thế chứ tôi cũng nghĩ như anh, Stavrogin nhíu mày nói nhỏ

- kẻ nào dạy cho người đời biết rằng họ tốt, kẻ đó sẽ dẫn dắt đời

- kẻ ấy đã bị đóng đinh

- kẻ ấy sẽ xuất hiện và đó là người Thượng Đế

- Thượng Đế người chứ

- Người Thượng Đế, có khác nhau

trong Thế giới quan của Dostoievski, Berdyaev có một nhận định đặc biệt sắc sảo khi nói về con người Kito giáo đến tận chiều sâu của Dostoievski - gọi là Kito giáo "mới" đi - khi thông qua chủ đề Tự do. Chương Tự do có lẽ cũng là chương Berdyaev nhận định gợi cảm hứng cho tôi nhất. Nó tiếp tục bắt quyết một Dostoievski tiên tri khủng khiếp. Hôm qua nhân nói đến chuyện tránh thai với một cô gái, chúng tôi nói chuyện liên quan đến cha đạo dạy giáo lý Công giáo: không tránh thai không tính ngày quan hệ, phải để tự nhiên hết, phải... phải... [ngày xưa tôi bỏ không nghe giảng pháp ở Chùa cũng vì một lần đang ngồi nghe giảng hết sức bình thường, tôi muốn biết các thày giảng thế nào để vấn đề đến được chúng sinh nên tôi đi nghe, thường đi 1 mình và ngồi không quen biết ai, đang yên đang lành một người bảo tôi tờ kinh không được dùng làm quạt phe phẩy, tôi hạ xuống đùi thì ba bốn bà bảo tôi tờ kinh phải lúc nào cũng nâng lên ngang ngực trở lên không được để dưới thấp (tôi đứng dậy luôn chào các bác và chị); ở tuổi ấy tôi chỉ hiểu mình không chịu được thứ giáo lý cứng nhắc đạo tràng thế này, nó thực sự không liên quan gì đến giáo lý đạo đức mình trân trọng), tôi liền nhớ đến cái hiểu sắc sảo của Berdyaev hiểu Dostoievski: tự do lựa chọn thiện ác và tự do trong cái thiện; nhất là vế thứ 2: tự do trong cái thiện; tức là ý thức mạnh mẽ của con người trong sự hiện hữu của Thượng Đế, anh ta sống "tự do" trong cái thiện, chỉ có anh ta đối diện với chính mình và quần thể xung quanh, chỉ có anh ta với tận thế và phán xét cuối cùng, anh ta nhìn anh ta nhìn chung quanh chứ không có giáo lý phải thế này phải thế kia nào ra rả bằng miệng được, anh ta là câu đố mà chính anh ta phải giải đoán đến tận chiều sâu đêm tối thăm thẳm của nó, đây cũng chính là đồi núi tinh thần Dostoievski, con người và số phận là vấn đề và câu đố cần giải đoán [trong các nhân vật của Dostoievski, nếu để nói nhận thức rõ nhất về sự hiện hữu của Thượng Đế, thì phải là Ivan Karamazov, nhưng từ nhận thức đến hành động lại là chuyện khác (Schiller chính là khởi thuỷ là hành động), dẫu tất cả các nhân vật của Dostoievski luôn là những nhân vật nhận thức sự kiện hết sức nhạy, như một thứ linh cảm (có lẽ phải dùng linh khiếu) không như các nhân vật của Shakespeare luôn hiểu nhầm/lầm lẫn mà từ đó khởi nguồn bi kịch]

[thôi đi nấu cơm đã]

đọc Dostoievski

Stefan Zweig bình luận Balzac - Dickens - Dostoievski, tôi mới đọc phần Dostoievski, lý do như đã nói: chưa đọc ai đủ nhiều theo như mình nhận định thì tôi không đọc bình luận họ

SZ dành nửa dung lượng sách cho Dostoievski, thế mà tôi tí bỏ ngang khi đi hết chương đầu vì chán quá, sang chương 2 thì nghĩ cố qua tiếp tiểu sử D. xem có gì mới không [vì D. chính là type nhà văn muốn nhìn cá nhân họ thì hãy nhìn sâu vào cái họ viết], phải đến chương 3 SZ bình luận D. mới thấy có thể cố được dù những bình luận này không sắc sảo. Đồi núi tinh thần Dostoievski là của tín đồ Kito giáo đến tận chiều sâu, một Kito giáo mới vì những gì Dostoievski viết là tiên tri về bản tính người, các nhân vật luôn thành hình kinh qua lò luyện chẻ đôi liên tục khi tịnh tiến trong chiều đi của tác phẩm; không như hình mẫu các nhân vật của Balzac được khuôn ngay từ đầu và sự tịnh tiến của các nhân vật là khớp vào khuôn; cũng không như hạng người của Dickens... Cái gỡ gạc được duy nhất trong những ý bình luận D. của SZ là ông dành một chỗ đứng nhỏ nhưng điểm nhấn khi nói về một vài nhân vật nữ [và tình yêu của họ] của D.

dịch giả không phải độc giả của Dostoievski 

[bận chơi với trẻ con, tiếp sau]

đọc Dostoievski

 

có mấy bạn inbox nói chuyện bảo đọc mấy sách chuyên khảo/luận, bình luận văn chương bị buồn ngủ, đọc khó vào... 

đấy chính là lý do phải đọc kỹ đọc đủ tác phẩm của đối tượng chuyên khảo/luận, đối tượng của bình luận đấy. Nếu đọc đủ nhiều rồi thì khi nghe người ta bình luận, đọc về đối tượng của mổ xẻ ấy... sẽ tỉnh lắm, như đang thấy lại những gì mình từng nhìn mà không biết là mình nhìn thấy [thậm chí có thể phản biện hay bắt lỗi dịch giả (có khi dịch giả cũng đọc chưa đủ he he)]. Nó cũng là một cách đọc lại và hệ thống cái mình biết

và thật dễ dàng để chém gió ngay cả khi chưa đọc một tác giả nào đấy, cũng chỉ cần thông qua đôi ba quyển "sách phân tích", miễn là phải biết lừa mình hiểu ngay cả khi không hiểu gì, giống như chép soạn văn ngày xưa í, lọc ra ý chính mà chém :)))

đọc Dostoievski

tôi không đọc ai đó bình luận tác giả tác phẩm khi tôi chưa đọc đủ nhiều đủ kỹ tác giả tác phẩm đó

khi khoảng 20 tuổi tôi bập ngay vào Tội ác và trừng phạt, Anh em nhà Karamazov và tôi chạy một mạch khỏi văn học Nga. Vì Dostoievski quá Nga. Tôi nghĩ đời này có chết tôi cũng không sờ tiếp Dostoievski

khi 33 tuổi, chính xác là 32 tuổi 7 tháng, sao con số này nó ứng dã man đến thế, trong một trận ngứa ghẻ [từ mèo] đúng nghĩa sốt liên miên cả tuần vì viêm da, như xuống địa ngục, nhìn da dẻ mình tôi hiểu sao điển tích Phật có chi tiết nhìn người đau ốm ghẻ mà ta phát tâm tu; tôi rục rịch đọc Dostoievski, với kỷ luật đề ra dù có thế nào và bao lâu, tôi sẽ đọc bằng hết những gì Dostoievski từng được dịch sang tiếng Việt; sự vụ tập luyện tinh thần ròng rã này gần 3 tháng và phải nửa năm sau mới hoàn hồn [sau gần 3 tháng ấy, tôi rơi vào trạng thái hụt hẫng không nghĩ là mình còn có thể đọc gì khác mà thấy hay, cảm thấy như cơ thể bị đuội]; cho đến giờ, rất nhiều khi đi trên đường, ngồi trên xe, nhắm mắt ngủ, nhắm mắt hít thở... trong mọi hoạt động, kể cả ban ngày, tôi vẫn nghĩ đến các chi tiết, các ý nghĩ phát sinh từ việc đọc Dostoievski

thế mà phải đến mãi tuần trước, tôi mới quyết định đọc người ta bình luận Dostoievski, mở màn bằng Gide bình luận Dostoievski; vốn không thích Gide, vậy mà tôi phải mỉm cười suốt các trang đọc bởi Gide bình Dostoievski không hề tệ, rất đáng đọc. Tôi vẫn bảo toàn việc, phải đọc đủ nhiều đủ kỹ thì mới đọc bình luận 

đọc Dostoievski

dù không thích Gide nhưng Gide là độc giả của Dostoievski [đọc Chàng ngốc tới 4 lần, chưa kể đọc lại toàn bộ D không chỉ một lần] và bình luận D không hề dở; thậm chí, chính vì G bình luận không dở mà suốt tuần qua mình vẫn cứ phân vân có nên vì thế mà đọc và đọc lại G không; dối lòng thì đọc G, không dối lòng thì muốn đọc lại D, phải cái giờ gom sách thì thấy ngại thôi [tới lúc này vẫn bảo toàn là thích Người chồng muôn thuở và Con bạc, dài hơi hơn thì thích Chàng ngốc (cảnh mở đầu và kết thúc, đặc biệt là kết thúc, khủng long bạo chúa)

phế tích trong buổi hoàng hôn

 [vực trống cách]

năm nay, mùa hè tôi đọc được một vệt chủ đạo Thanh Tâm Tuyền mà đến lúc này, tôi nghĩ suốt gần 2 tháng qua lúc nào tôi cũng nghe và ở trong một trường bi ca, mùa hè vì thế không còn mênh mông hay mênh mông hơn nữa thì tôi cũng không biết nữa rồi; còn 3 quyển nữa sẽ phải đọc ebook trên vietmessenger, Ung thư thì qua tạp chí Văn được đâu thì được. Cuối Mù khơi – Kẻ Sĩ năm 1970 có giới thiệu sẽ xuất bản truyện dài Thềm sương mù của Thanh Tâm Tuyền, nhưng có vẻ không mọc mũi sủi tăm Thềm sương mù

Bếp lửa tôi đọc ebook từ trước, cũng lâu lâu rồi; sau đó vì ấn tượng với một vài bài hát, tôi đọc thơ Thanh Tâm Tuyền. Năm 2019 khi đọc hòm hòm gần như đủ Dostoievski thì một duyên do nào đấy tôi đọc Tuổi nước độc và Sợi tóc tìm thấy của Dương Nghiễm Mậu; ngay khi đọc xong 2 quyển của Dương Nghiễm Mậu, sự điên trong văn chương ấy và một cảm nhận mơ hồ nào đó đã khiến tôi đặt Thanh Tâm Tuyền - Dương Nghiễm Mậu gần nhau, tôi nghĩ đến sự gần nhau trong văn chương của họ. Thanh Tâm Tuyền thì gần Dostoievski, Dương Nghiễm Mậu thì gần Charles Dickens, nhưng tại sao từ đấy tôi lại chập Thanh Tâm Tuyền và Dương Nghiễm Mậu, ngoài văn chương của sự điên, thì phải đến khi đọc Tạp ghi của Thanh Tâm Tuyền tôi mới nhìn ra một cảm nhận rất hiển nhiên mình đã có mà chưa tóm bắt được, chỉ biết nó là một cảm nhận mơ hồ kéo dài suốt đến tận 2021 tôi đọc lại Bếp lửa lần 2. Cũng như Dostoievski và Dickens thì nối vào nhau thế nào, cũng phải đến khi lật mảnh ghép Thanh Tâm Tuyền vào 2022 này tôi mới hiểu cái điều mình mơ hồ lảng vảng trong đầu: ý thức mạnh mẽ về ý thức mồ côi, lạc loài, xa lạ. Văn chương của sự điên ở Thanh Tâm Tuyền, Dương Nghiễm Mậu cho tôi giả thuyết về sự gần nhau trong văn chương, trong đời sống về một cái nhìn sụp đổ: một nhìn sụp đổ và đi bằng bước đi không đi và một nhìn sụp đổ lanh tanh bành và đi bằng bước đi có đi

[giống như sự mơ hồ mà sau này tôi có dịp hỏi người thân của Dương Nghiễm Mậu rằng có phải Dương Nghiễm Mậu không biết đi xe đạp như một nhân vật trong truyện ngắn của ông không và được xác nhận là đúng; và trong hình dung của tôi, Dương Nghiễm Mậu thâm trầm rất đàn ông và được nghe kể rằng Dương Nghiễm Mậu nói và cười rất to, thậm chí, nói cười dữ... với tôi, ông là một người có thể viết về sự điên trong và qua văn chương, dám đi đến cùng]

 

 

khoảng 2 tháng trước ở một nơi rất nhiều sách để xem, sờ mó và lục lọi, khi đi một vòng qua giá từng giá sách và quay lại cái giá sách mở màn giờ đây đã không vướng, sau rất nhiều cái tên, tên tuổi mời gọi sự tham lam ngấu nghiến của mình, thì đập chính diện vào mắt tôi là Thanh Tâm Tuyền. Các gáy sách cho rất ít thông tin vì cũ vì mờ [mắt tôi mờ] thì thế nào một trong những cái gáy rất mỏng nhìn rõ chữ Thanh Tâm Tuyền, thế là tôi nhấc xuống như một hiển nhiên: vậy tức là mình đọc Thanh Tâm Tuyền rồi

và tôi đọc rất chậm, khác hẳn thói quen đọc tập trung của tôi khi quyết định đọc một vệt tác giả nào đó; tôi muốn đọc theo nhịp tự nhiên, không cố gắng. Một người bạn của tôi, anh bảo của bác Tâm anh mới đọc Bếp lửa và dĩ nhiên 2 tập thơ; khi anh nói với tôi, là lúc tôi đang đọc Dọc đường và cảm thấy hình như thiếu trang nên nhờ anh check hộ, chính lúc ấy anh mới hay rằng Dọc đường bản Tân Văn 1970 tôi đang đọc nhiều hơn bản Sáng Tạo 1966 2 truyện ngắn, trong đó chính cái truyện Sắc trời nằm cuối cùng trong Dọc đường 1970 lại là truyện tôi thích nhiều. Qua lời của anh nói, tôi lờ mờ hiểu rằng, tôi và như ai đọc cũng có cảm nhận Bếp lửa là kiệt tác, nhưng điều này với tôi mới là mới: nhắc đến Thanh Tâm Tuyền thì người ta thường nghĩ đến thơ của ông. Khi đọc tập thơ đầu Tôi không còn cô độc, tôi không có nhiều ấn tượng, tôi từng đọc trước đó đúng Lệ đá xanh vì được phổ nhạc một phần thành Nửa hồn thương đau, đọc rất nhanh. Đến Mặt trời tìm thấy [Liên. Đêm. Mặt trời tìm thấy] thì tôi bị pha choáng váng thơ, ngoài những bài trước giờ tôi từng đọc: Dạ khúc, Bài ngợi ca tình yêu [mà sau người ta thường biết đến qua nhạc Phạm Đình Chương mà nhiều người cho là hỏng, phổ nhạc hỏng, thì tôi cũng vẫn thích] thì có những bài tôi rất thích khi đọc đầy đủ cả tập thơ, như Thành phố, chẳng hạn

nhưng, khi đọc tiếp đến Khuôn mặt, Tập kịch Ba chị em. Bão rớt. Cửa đêm, Cát lầy, Mù khơi thì tôi gần như quên cú choáng váng thơ Thanh Tâm Tuyền. Với tôi lúc này chỉ còn văn xuôi Thanh Tâm Tuyền, nó chính là ấn tượng ngay từ đầu khi đọc Bếp lửa, nó hiển nhiên ở đấy rồi, một văn xuôi nhịp rất rõ, miêu tả không lẫn vào đâu mà tôi cho là sự ý tứ trong văn chương phải có, không cần nhiều nhưng nhất định phải có, như là "mưa rơi sâu vào giấc mơ", "điện thì mỏng như cánh chỉ", "tiếng chuông nhà thờ chụp xuống", "đánh đĩ tinh thần mình", "mọi căn nhà đã ngủ", "tiếng bước của thời tiết, trên lá cỏ và nóc nhà", "những cây cao ngó xuống", "mưa dày như bức tường" hay ở các tác phẩm văn xuôi khác "tôi ngồi chờ nghe chuông đổ hồi vang đập trong ngực chẳng khác nào thân mình là những vách trống", "tôi nghe mình trơ khấc như một hòn đá vô hồn", "mưa kín như lưới khít", “buổi sáng già êm, không chuyển dịch”, “câu hỏi của tôi vang lên như một viên đá ném lăn lách cách trên một mái ngói. Tôi ném tiếp không thể để tiếng động rơi không trơ trẽn”, “những ý nghĩ mê mê mờ mờ, những tư lự thảng thốt, những giấc chiêm bao mở mắt” etc. thơ ở đây thơ ở đâu xa. Văn xuôi tức là năng lượng dài hơi, tần số và sự rung giữ nhịp, cái này ở thơ, luôn khó đủ; còn nếu nói thơ hay hay không là phải do đọc, người đọc đọc đúng nhịp đúng tinh thần thì văn xuôi cũng vậy, sai nhịp sai không khí tinh thần cũng hỏng bét, hỏng kiểu. Tôi gần như thuộc một vài đoạn trong Bếp lửa, với tôi, đó là thơ, bởi khi đọc lên, tôi đọc chúng là thơ; một trong những đoạn đó, khi tôi buông câu cuối "mưa rơi sâu vào giấc mơ" tôi luôn có cảm giác mình đã khép lại một bài thơ

từ Khuôn mặt trở đi, tôi nhận ra ảnh hưởng rõ nét của Dostoievski lên Thanh Tâm Tuyền, một văn chương bạo tàn hung hiểm, ý thức mạnh mẽ như móng sắc cấu vào kẽ nứt da thịt, không cho phép chối bỏ chạy trốn sự đứt lìa và lạc loài: Tôi là ai khác - sự điên, ốm, phát sốt. Điển hình là truyện ngắn Cuối đường [truyện dài Ung thư như được triển khai từ đây], nhân vật tôi trong Cuối đường và chi tiết đòi chỗ ngồi của mình trong thư viện, sao lại là thư viện, như đòi một chỗ trong đời dù không tồn tại vị trí chỗ của riêng mình, nó như sự phù phiếm của tồn tại vậy; một sự rất điên trong văn chương "Thân thể của tôi cũng rung lên như mặt đất mỗi lúc một dữ dội. Tôi nghẹn ngào và lại nằm lăn xuống cỏ. Tay chân mặt mũi tôi như bị cào cấu bởi những móng tay sắc. Lát sau thì cảm giác tê dại. Trong tận cùng của cơ thể sự vùng vẫy từng hồi yếu dần, lịm đi. Tôi nhắm mắt vì nắng rực ở trên mi. Đầu óc tôi rất sáng. Giá lúc ấy người ta mang chôn tôi, tôi cũng biết nhưng không thể nào làm gì để chống lại” [đoạn kết Cuối đường]

 

đến Cát lầy, Mù khơi thì đặc biệt rõ về sự điên, sự chết của Dostoievski. Cát lầy có lẽ là tiểu thuyết tôi thích nhất [tất nhiên không kể Bếp lửa] của Thanh Tâm Tuyền, chưa bao giờ tôi đọc tiểu thuyết mà ăn dè như thế. Trong Cát lầy, một nhà văn miền Bắc được réo gọi, có lẽ duy nhất trong các trang viết của Thanh Tâm Tuyền: Nguyễn Tuân, đoạn nhân vật tôi nhìn thấy Thuận – người phụ nữ đất Bắc đi trên phố, một hình ảnh rất Bắc rất Hà Nội. Với tôi, Dương Nghiễm Mậu luôn rất Hà Nội, còn Thanh Tâm Tuyền thì Hà Nội bảng lảng trồi lên trong từng quãng níu giữ mang tính định mệnh, dù cả 2 người đều văn chương miền Nam, nhưng trong đoạn khi réo tên Nguyễn Tuân [trang 70 Cát lầy], thì Thanh Tâm Tuyền cho tôi một kinh nghiệm về Hà Nội rất Hà Nội, Hà Nội hơn cả Hà Nội của Bếp lửa [có lẽ vì Hà Nội Bếp lửa, Ung thư là Hà Nội tuổi trẻ của Thanh Tâm Tuyền và các bạn], của truyện ngắn Cuối đường trong Khuôn mặt “thành phố ngơ ngác điêu tàn”. Tôi thích Cát lầy theo nghĩa thích có lựa chọn cân nhắc, còn thích theo nghĩa hay thì thích, lãng mạn thì thích, thì là Một chủ nhật khác. Cũng chính Cát lầy xây dựng nhân vật rất Dostoievski “hai mươi tuổi vào lúc tiếng súng im, đó cũng là một mắt của định mệnh” - nhìn người khác, kinh qua người khác để nhìn và thấy mình [Tội ác trừng phạt] và tự sự về một trí tuệ ly thân hay chính mình như một kẻ lạ [gần với Anh em Karamazov, Lũ người quỷ ám] - "con người là một cái gì phải vượt qua, tôi vụt hiểu [...] Tôi, tôi cũng là kẻ mở mắt trong những đêm tối quá dài của tôi. Không thể nói không trống trơn, nhưng cũng không thể trở lui" [Cát lầy]

[Nietzsche: Man is a rope stretched between the animal and the Superman--a rope over an abyss. A dangerous crossing, a dangerous wayfaring, a dangerous looking-back, a dangerous trembling and halting. What is great in man is that he is a bridge and not a goal: what is lovable in man is that he is an over-going and a down going – Đến Tiếng động, sẽ quay trở lại với Zarathustra]

 

chuyện tình trong Cát lầy "Tất cả em từ bao giờ cho đến bây giờ và mãi mãi vẫn thuộc về người khác, anh cũng vậy. Chúng ta không thuộc về nhau. Em không hiểu, không bao giờ chịu hiểu. Một người là của nhiều người, không là vật sở hữu, cũng không thể cung hiến làm vật sở hữu của một người. Trừ phi anh chết, em chết... Tôi nhìn hoàng hôn phía cuối sông, những ý nghĩ trôi nổi lềnh bềnh, buồn thảm, chậm chạp" [trong truyện Tiếng động, Thanh Tâm Tuyền có viết một đoạn: “Em từ bao giờ đến bây giờ vẫn một mình. Mọi người đều như thế. Một mình với rất nhiều người khác. Nhiều người khác, em hiểu không, không phải một mình với một mình. Em có thấy không?”] có thể nói Thanh Tâm Tuyền đã triển khai riêng chuyện tình này, viết thành một vở kịch tên Cửa đêm trong tập kịch Ba chị em, hình ảnh nằm phơi mình trên mũi đá và ngọn hải đăng cũng như 2 con người trước biển đêm mịt mùng tìm chết và người gác hải đăng xa xa và họ nói lời của nhau, từng phía, nó là một khung cảnh rất Shakespeare. Điều tôi lấy làm lạ là kết thúc chuyện tình của nhân vật chính Cát lầy lại ở thành phố nghỉ mát sang trọng trưởng giả [thung lũng đường ngoằn ngoèo, tệ hại] mà không phải ở nơi cát lầy, biển đêm…

 

sau Cát lầy, tôi chọn Mù khơi với những chi tiết như cơn ốm của các nhân vật Dostoievski "giấc mộng là sự xâm nhập khủng khiếp của ngoại vật vào mình". Tôi đặt Cát lầy và Mù khơi cùng nhau, nhân vật tôi ở 2 tiểu thuyết này và Kiệt ở Một chủ nhật khác, tôi đều rất thích, những người như đứng vực trống cách nghiêng ngả chấp chới chập choạng giữa bóng tối và ánh sáng vì bản thân họ là chính vực trống cách nhưng chính vì vậy họ lại rất quyết liệt. Mù khơi có những đoạn làm tôi nghĩ đến Gã khờ/Chàng ngốc của Dostoievski, nhân vật tôi trong Mù khơi cũng nhắc đến một cảnh trong Gã khờ, tất nhiên không phải đoạn kết Gã khờ khiến người ta đọc xong trơ mắt đứng hình mất một lúc, nhưng cũng là một phân đoạn điên rồ mà chỉ văn chương Dostoievski mới có thể, đoạn người phụ nữ bị xã hội trưởng giả coi là không đứng đắn đã yêu cầu các vị khách của mình có mặt trong phòng mỗi người phải kể một câu chuyện - một kinh nghiệm bản thân mà họ cho rằng tệ hại méo mó bẩn thỉu xấu xa etc. mà khi kể xong có người lăn quay ra chết ngất và ốm như động kinh ấy

Tạp ghi là tập hợp những bài “tạp ghi” của Thanh Tâm Tuyền dưới bút danh Ba Tê viết đăng báo mà ban đầu Thanh Tâm Tuyền không muốn có nó, tức tập Tạp ghi, sau đó thì để tuỳ nhà xuất bản "muốn làm sao thì làm". Các bài tuyển vào có tính liên kết cao, có thể đã theo đúng thứ tự Ba Tê viết đăng khi giữ mục trên nhật báo. Đúng như tên “tạp ghi” phong cách báo chí phiếm luận, tản văn giữ mục trên báo… các bài viết cách nay gần 70 năm nhưng vẫn còn rất hợp thế cuộc. Và để nhìn suy nghĩ của một người [đại diện] văn chương miền Nam thời VNCH thì rất nên đọc Tạp ghi của Thanh Tâm Tuyền, đọc nó xong có thể hiểu hơn về những gì đã đọc trước đấy và càng về sau càng cảm thấy mình yêu công cuộc đọc Thanh Tâm Tuyền hơn. Một mặc khải gây kinh ngạc và sửng sốt không ít. Mấy bài viết đầu tôi hơi thất vọng vì yếu tố tư tưởng chính trị, nhưng qua được đôi ba bài thì bắt đầu thấy hứng thú, đến chuỗi Về đàn bà [3 bài] thì thả lỏng đúng như đọc báo cho vui. Nhưng pha rùng mình là bài Về Lệnh Hồ Xung [và bài ngay sau Về những đứa trẻ bất hạnh của Kim Dung] nhân vật tôi có thể nói thích gần nhất trong kho Kim Dung, đây cũng là 2 bài viết có lẽ tôi thích nhất trong tập Tạp ghi mà khi đọc tôi không nghĩ mình lại nhìn thấy nhiều đến thế. Cũng từ 2 bài viết này, tôi trở ngược nhìn lại những gì đã đọc trước đấy của Thanh Tâm Tuyền thì tôi hiểu cái mình cảm nhận, nó ở đấy mà giờ mới hiện hữu sáng rõ với tôi. Tôi nghĩ có thể đã đến lúc phải đọc một vệt dài không đứt đoạn Dickens rồi [Ba Tê: “đối với các tác giả khác, đứa trẻ bất hạnh vào đời chỉ là một đề tài nhất thời. Duy đối với Dickens thì đó chính là đề tài của ông. Kim Dung ngày nay cũng là một thứ Dickens vậy”] đáng ra phải từ 2019 gối vào ngay khi đọc Dương Nghiễm Mậu nhưng phải đến Thanh Tâm Tuyền ở chính một câu của Dostoievski, Thanh Tâm Tuyền nhắc lại cuối bài viết Về Lệnh Hồ Xung: “Sự khốn khổ chỉ của một đứa trẻ thôi làm cho hết thảy mọi người không ai dám nhận là mình vô tội cả”

đến đây thì tôi vỡ lẽ tại sao tôi lại thấy họ gần nhau đến vậy: Dickens Dostoievski Thanh Tâm Tuyền Dương Nghiễm Mậu chính bởi đây là đất mồ côi, những đứa trẻ mồ côi bất hạnh; mồ côi không chỉ nghĩa mất cha mất mẹ, mà đất mồ côi là người ta cô độc xa lạ long rong tẻ nhạt giữa một chốn chẳng thân tình, tách lìa tan nát, lênh đênh biến ảo trong và với chính mình, cũng như với người khác và chung quanh "tôi không về, tôi đi lại giữa những nơi chốn không còn dính líu tới mình" [Cát lầy] hay "đời người là một sự trống rỗng lớn cần lấp đầy bằng tất cả những gì mình có" hay “tôi đi đâu mới được. Đi đâu tôi chắc tôi cũng vác theo cái đầu lảo đảo nặng chịch… tôi là thứ casanier. Đi quanh quẩn thôi” [Mù khơi] dù sự trống rỗng bấp bênh ấy phải dùng chính những trống rỗng để qua vực trống cách này đến vực thẳm khác như nhân vật trong Một chủ nhật khác của Thanh Tâm Tuyền tự vấn mình “nhưng chàng lại sợ những ý nghĩ mê mê mờ mờ, những tư lự thảng thốt, những giấc chiêm bao mở mắt [...] chàng không còn hiểu mình chờ đợi, mong ước gì lúc này”, “Như kẻ mộng du, Kiệt tự hỏi: mình đang tìm kiếm gì? Và người khác tìm kiếm gì ở mình. Bây giờ chàng ngạc nhiên về tình trạng giữa mình và người. Chàng không rõ gì cả về những người đang đến gần chàng và ngược lại cũng thế. Họ có hiểu được rằng chàng hiện như thế nào không? Chàng như một tảng đá cheo leo trong cơn lở núi đang bị rung chuyển tận gốc rễ. Họ phụ lực trong cuộc lay động chăng? Rồi lúc nào tảng đá bật tung, lao vút, vỡ nát?”

 

dù nhìn thông 2D: Dickens Dostoievski tôi chưa thấy ăn nhau. Nhưng trong mảng màu này ráp thành một chi tiết, hay một phần của chi tiết [tối quan trọng], tôi nghĩ có thể tôi sẽ có một chi tiết trọng yếu mà từ nó hoặc tới nó, tôi thấy nguồn sáng mà tôi vẫn thấy, rõ và có thể sẽ khác đi dù vẫn là thứ ánh sáng ấy. Nỗi thống khổ mang hình hài Kafka – sợ hãi, xua đuổi và trốn chạy hạnh phúc – đất mồ côi lạc loài

truyện Tiếng động được ghi là truyện tình, nhưng giống nhật ký và thư từ hơn, đọc như húc đầu vào tường. Vị trí của Tiếng động trong chuỗi các tiểu thuyết truyện ngắn kịch giai đoạn này có thể nói như lời tự sự bị bắn ra khỏi một tổng thể nào đó, nhân vật này tôi thấy gần với nhân vật trong truyện ngắn Tư ở tập Dọc đường [các chi tiết liên quan đến cái ví và những gì ở trong ví, căn cước rất hay] và Trường ở Mù khơi, một ít Trí ở Cát lầy, dù mở đầu là ảnh hưởng của Nietzsche với Zarathustra đã nói như thế [tôi cảm nhận rằng nếu có lần đọc lại Thanh Tâm Tuyền thì có lẽ là bởi Tiếng động và rất có thể tôi bắt đầu từ đấy vì hiện tôi chưa hình dung nổi về nó]. Lời cuối sách TTT nói: “Trên đây là một tập nhật ký và ba lá thư trong một xấp thư không gửi. Tất cả đều bỏ dở, không cái nào viết xong. Tác giả thấy không cần thiết phải lục đăng thêm, vì đại khái những thư sau nội dung quanh quẩn giống như mấy thư đã in, không có gì khác lạ nữa cả…”

“Anh hiểu rằng mọi người sống hết vô lý. Trước kia anh tưởng một mình anh như một ông Chúa đang phải vác thánh giá cho hết thảy không phải thế. Chẳng hề có thế. Mỗi người tự vác lấy mình, chẳng phải một cây thánh giá mà là những khúc cây lượm lặt trên đường. Bất cứ lúc nào mình cũng có thể liệng cái bó cồng kềnh ấy xuống, ngồi thở, lau mồ hôi nhìn người khác. Điều khốn nạn là chúng ta cần có một sức nặng nào đó ở trên vai để nghe mình thở ì ạch và thấy mình sống

Từ buổi chúng ta chưa thành người, người ta đã tập cho chúng ta thói quen ấy mà chúng ta khó rũ bỏ được. Sống như chịu cực hình. Sống bất thường vô lối. Em có hiểu như thế không?” [tôi biết nhiều người nghĩ đến Camus, tôi lúc đọc thì nghĩ đến Céline trước tiên, chỉ có Céline thôi, chỉ có ông ấy nhận mình là đao phủ: tôi là cây thập tự mà mọi người phải mang vác]

 

“Đây là lúc anh phải tỉnh dậy (hay mê thiếp đi cũng không có gì quan trọng) Anh phải nhìn mọi sự trong dáng xuất hiện của chính nó, bằng đôi mắt của mọi người. Chúng ta cũng chỉ là những mặt gương đặt trước nhau, đặt trước những người khác. Ảnh tượng trôi tít đến vô cùng, hoa mắt”

Một chủ nhật khác là tiểu thuyết tôi thích nhất theo nghĩa thích là thích thôi, lãng mạn thì thích, một cách tự nhiên bản năng. Mà những thứ tự nhiên bản năng thì giống như ngọn gió độc, sảng khoái và độc :p, nó như điểm sáng trổi lên giữa “những ngày lặng lờ bằn bặt”. Quyển sách tôi đọc thiếu độ 4 chục trang, là những trang lãng mạn ngây ngất choáng váng đến u mê mà tôi thích ngờ rằng người chủ cũ cố tình lấy nó ra khỏi tổng thể quyển sách, đôi khi tôi cũng thoải mái nghĩ một cách xấu xa ti tiện về người khác như nghĩ về chính mình thế. Nhân vật chính tên Kiệt, “Kiệt nghĩa là hết sạch, chẳng còn gì, chẳng còn tí tẹo nào” hết nhẵn kiệt cùng không còn gì “chàng sống trước những chuyện có thể xảy tới, sắp xảy tới, sẵn sàng hứng nhận. Mọi chuyện hiển hiện như thực, trong tâm trí cô độc buốt giá. Chàng mất hêt. Chàng không đau đớn”. Một chủ nhật khác lấy bối cảnh Bình Long mà như sau đó tôi biết thì hóa ra trận An Lộc có nhiều tài liệu nhắc đến. Kết chuyện khép lại tất cả là khung cảnh trong tiếng nổ hỏa tiễn các sĩ quan giáo sư bàn luận, đặt nghi vấn, giả thuyết về những lý do đưa đến tai nạn giết chết Trung úy Kiệt.

Thanh Tâm Tuyền viết Một chủ nhật khác vào 1972 - 1973 còn quyển sách được phát hành vào tháng 3 năm 1975, để trống ngày, một khoảng trống khuyết ngày, chỉ có tháng và năm, có lẽ vì ảnh hưởng dấu mốc 4/1975 đang tiến đến gần

 

 

kết lại vệt đọc Thanh Tâm Tuyền lần này là tập Thơ ở đâu xa. Các bài thơ viết trong thời gian ông đi cải tạo ở miền Bắc [Yên Báy Lào Kay Vĩnh Phú…] không còn hồn thơ Thanh Tâm Tuyền; nửa sau Ba bài sinh nhật con gái “từ những ý thơ thấp thoáng nhớ” [do mỗi lần chuyển trại bị lục soát, các bài thơ bị mất] và Vài khúc dạo tặng tri âm thì tôi đọc thấy bắt nhịp được một chút những ý thơ hay “hát ở đâu đâu giấc mộng cuối”, “có nghe lòng đá héo mòn”, “đợi khách nửa đêm cây ngát thức”, “người là mộng viễn ai kia gửi/dư ảnh hiện thân dội vắng không” [Chia tay]

 

một vài đoạn tôi note lại:
“Rồi những thành phố đứa nhỏ đi qua để lớn lên, những nhà ga trước những ngả đường rộng hiu quạnh, những phòng ngủ tỉnh nhỏ, những con sông cùng bến chợ, tới khi trở về nơi ấu thơ hắn hiểu rằng mình sinh ra không cội rễ, xa lạ với một mảnh quê hương phần mộ cũ. Càng đi nhiều bao nhiêu hắn càng nhận thấy mình mất hết ràng buộc thân tình để còn một mình giữa một không gian ở đâu cũng là xứ sở” [Khuôn mặt]

 “Kiệt lạc lõng giữa những kỉ niệm hờ hững của mọi người và những kỉ niệm lác đác le lói nơi chàng. Chàng chẳng tìm thấy bóng chàng đâu cả […] Mấy đứa sang với Kiệt đều biệt tăm luôn. Chúng sống dễ dàng. Có công ăn việc làm, lấy vợ đẻ con theo nề nếp dân bản xứ chính thống. Có đứa làm nên danh phận, có đứa đóng vai lưu vong. Cũng có đứa lêu bêu khốn khổ. Chẳng đứa nào tơ tưởng đến quê hương, chốn ấy chỉ còn trong kỉ niệm để nhắc nhở khi gặp nhau. Đến một ngày rồi chúng cũng chẳng cần thiết nhắc nhở nữa [Một chủ nhật khác]

“Tại sao anh không chịu đi nhỉ? […] Có chị đi rồi, tôi còn đi làm gì nữa… Bạn mình đi thì cũng như mình đi vậy. Trong đám bạn bè, người nào cũng đi cả thành thử có lẽ tôi muốn ở lại… Đi hết thì ra ngoài lại cũng vẫn từng ấy mặt tìm gặp nhau… Ít nhất phải có người ở lại một chỗ nào chứ. Tôi chọn cho tôi cái vai ấy. Tôi chọn làm cái trí nhớ của mọi người… Một trí nhớ kể thì cũng không hay ho gì… Chẳng hạn như chị là chắc có thể biền biệt luôn, nhưng nếu giả thử một ngày nào chị trở về, chị chỉ cần gặp tôi là chị gặp lại cả một quãng thời gian cách biệt… Lưu Nguyễn trở về trần chăng? Cứ cho là như thế đi. Bởi tôi nghĩ người nào đi là đều có ý tìm kiếm một chốn nào đó cho là quê hương mình phải không? Trở về còn có tôi đỡ lạc lõng biết mấy, nếu ngày nào động lòng trần […] khoảng đất chị nghĩ tới bớt hoang vu đi chứ” [Mù khơi]

“Người đàn ông tìm một điều gì khác qua tình yêu. Lúc này tôi nghĩ với tôi, tôi tìm chính tình yêu, tình yêu đích thực như sự chọn lựa khởi đầu. Nhưng trong khung cảnh đời sống quen thuộc nhàm chán, cái người ta gọi là tình yêu chỉ là một sự níu kéo trở lại những gì muốn dứt bỏ, từ chối” [Cát lầy]

 

“Chúng ta là những người sinh ra để đi một mình suốt đời. Thanh hãy can đảm nhận ra điều ấy. Đi một mình suốt đời khó nhọc đấy chứ. Không một sự ràng buộc ta, thật là bất hạnh

Những buổi trời lạnh, tự sửa soạn bữa ăn lấy, anh nhớ Thanh hơn hết. Anh chỉ còn có Thanh và chắc Thanh chỉ còn có anh. Hãy cho anh sự tin tưởng khi anh có dịp trở về quê hương, anh đã có sự ràng buộc thật thà từ trước, ràng buộc, ấy là Thanh. Không phải những người cùng máu mủ với mình

Chúng ta phải tự tạo lấy sự ràng buộc nhau để cùng nhau bám chặt quê hương nếu không chúng ta sẽ mất trong sự quên lãng

Anh yêu quê hương vô cùng và anh yêu em vô cùng

Tâm” [Bếp lửa]

 

 

Ps. Thanh Tâm Tuyền đan nhiều tiếng Pháp, cũng hiếm khi thấy văn bản của tiểu thuyết để nhiều mở ngoặc thế này, còn lỗi chính tả thì vô biên. Những cái tên không gì ăn khớp được hơn: Cát lầy – Cửa đêm – Mù khơi – Tiếng động  – Dọc đường – Cuối đường

ảnh chụp là vệt đọc Thanh Tâm Tuyền lần này của tôi, Bếp lửa bản sách ảnh ấn theo ấn bản lần 4 có 2 bài viết đầu sách của Thanh Tâm Tuyền, rất nên đọc, tự nhiên thấy bùi ngùi như tuổi trẻ của chính mình; và 1 bài của Huỳnh Phan Anh in cuối sách; là quyển tôi đã có từ trước trong nhà, tôi dùng quyển này đọc 2 lần Bếp lửa, còn lần đầu tôi đọc ebook lâu rồi, nên có thể nói nhiều đoạn Bếp lửa tôi thuộc, tôi như sống trong không khí ấy. Những quyển sách quý trong ảnh tôi may mắn được cầm đọc; cảm ơn người đã cho tôi mượn sách một cách hào phóng, luôn hào phóng và dịu dàng với tôi 

đọc Dostoievski - trái tim yếu mềm

Trái tim yếu mềm gồm 4 truyện ngắn: Trái tim yếu mềm, Cô vợ của người khác và anh chồng dưới gậm giường, Tiểu anh hùng và Bút ký dưới hầm; 3 truyện đầu Trần Vĩnh Phúc dịch, Bút ký dưới hầm là bản của Thạch Chương - Thái Hà; tôi cũng không biết là tập truyện này có người biên tập không nữa huhu, như tập Bà chủ 

Trái tim yếu mềm là truyện ngắn rất Dostoievski, như đã nói, Dostoievski với tôi là ý thức mạnh mẽ, mạnh phát ốm; truyện ngắn này cũng vậy, có những người sợ hạnh phúc đến phát bệnh, giống như giấc mơ, cơn mộng hư ảo và khi đến lượt mình dự phần thì họ mường tượng trong chốc lát mọi điều sẽ sụp đổ, biến mất, bốc hơi lên bầu trời xanh mờ tối; không chịu được khoảnh khắc hạnh phúc ngập tràn nóng hổi ấy dâng lên cùng sợ hãi ý nghĩ hạnh phúc đang có cũng là cái và là lúc trôi đi rồi sụp, nó đi cùng nhau như một song hành và làm người ta hoá dại, phát ốm

Cô vợ của người khác và anh chồng dưới gậm giường mới chính là cái khiến tôi dễ chịu, ta sẽ thấy quen ở đây Người chồng muôn thuở [Người chồng vĩnh cửu] hay Cô gái nhu mì, dẫu không khí của chúng rất khác nhau, tôi rất thích hai truyện ngắn ấy, đặc biệt là Cô gái nhu mì; Cô vợ của người khác và anh chồng dưới gậm giường đã cứu cho tôi khỏi một đêm mất ngủ, đêm qua, khi tôi nghĩ quá nhiều, về những cuộc gặp, tôi phát ốm và đau dạ dày; may quá vớ được truyện ngắn này của Dostoievski. Vấn đề gì không khi ghen tuông là một cảm xúc mê muội và một bất hạnh đeo bám không hồi kết

hôm trước đọc tập Bà chủ, A little hero được dịch giả dịch là Nhân vật bé con và dịch giả cũng nói về lựa chọn "nhân vật" hay "anh hùng"; còn ở tập Trái tim yếu mềm là Tiểu anh hùng, tôi vẫn rất thích truyện ngắn này, mỗi lần đọc, nó làm tôi nhớ đến bầu không khí tuổi thơ mở đầu trong Lời thú nhận của tay lừa đảo Felix Krull của Thomas Mann, dẫu cảm xúc mơ hồ của người đọc ở một truyện hết sức êm đềm trong trẻo như nghĩ về những cơn gió thoáng qua đã qua và một truyện thì dự cảm choáng ngợp phiêu lưu nhiều dịch chuyển [Thomas Mann viết dang dở nên dịch chuyển và không dịch chuyển trở thành nhau]

đêm qua tiện mất ngủ, tôi cũng đọc lại Bút ký dưới hầm, không như lần đọc trước cách đây hơn 2 năm, lần này tôi lại thích Bút ký dưới hầm; lần trước cảm thấy mất sức và chẳng hiểu tại sao mình lại có thể đọc nó tận 2 lần liền nhau ở 2 bản dịch; lần đọc Bút ký ấy có một lợi điểm là, tôi sẽ không cần đọc PNT dịch Dostoievski :)

đọc Dostoievski - Tiểu anh hùng

tập Bà chủ trong ảnh gồm novella Bà chủ và 2 truyện ngắn Nhân vật bé con, Con cá sấu. Hai người dịch và không biết có được biên tập không nữa huhu, dù sách có viết giới thiệu mở đầu, cuối mỗi truyện có dịch bài viết về hoàn cảnh và thời điểm ra đời của truyện

về novella Bà chủ, ai từng đọc Dostoievski những nét chính sẽ nhận ra Bà chủ là một cái khung cho rất nhiều nhân vật sau này xuất hiện trong nhiều tiểu thuyết của Dostoievski, rõ nhất là Thằng ngốc/Gã khờ, rồi Anh em Karamazov, Tội ác và trừng phạt, Những đêm trắng etc. nhưng cũng sẽ rất lạ, lạ ở đây ít nhất chính với tôi, Dostoievski với tôi là ý thức mạnh mẽ, một ý thức rất mạnh, không dè dặt không giới hạn thì Bà chủ làm không tới, lại quá rườm rà lê thê như cách các tính từ lặp lại không cần thiết, như thể sự chắp nối của nhiều dòng và cẩu thả tống táng vào với nhau sau nhiều cố gắng tiếp tục một cái gì đấy [cái này có thể do hoàn cảnh ra đời Bà chủ nữa]. Khi đọc xong novella Bà chủ tôi liền nghĩ có lẽ phải kiếm the landlady đọc thật, chứ không rõ là do dịch do biên hay thật Dostoievski thế thật :); đã dự phần cao trào như thế mà lại chỉ làm được có như thế thôi hay sao hơ hơ hơ 

truyện ngắn Nhân vật bé con tôi rất thích, tôi thường thích những gì không được đánh giá cao và đồ sộ của Dostoievski; người dịch có nói về phương án để "nhân vật" hay "người hùng" và thấy rằng đúng với phong cách viết và câu chuyện thì để tên truyện ngắn là Nhân vật bé con; nhưng tôi thì tôi cho cậu bé nhân vật chính 11 tuổi của truyện là anh hùng, không phải người hùng thì là gì, còn tất nhiên hình ảnh thị đồng, mục đồng mới là định danh mà cậu bé đảm nhận trong vai trò nhân vật của các màn kịch được dựng, không phải của truyện. Truyện ngắn Nhân vật bé con/Tiểu anh hùng, tôi thích khi tôi còn chưa đọc, khoảng hơn 2 năm trước khi đọc một vệt Dostoievski tôi đã trông đợi truyện ngắn này rồi [hồi í xem thông tin bộ VTB có Tiểu anh hùng nhưng ngại mượn đọc nên bỏ qua], vì tôi thích những đứa trẻ xuất hiện trong các tiểu thuyết đồ sộ của Dostoievski, linh cảm người đọc của tôi rốt cuộc không sai, và tài thật, trong nhiều việc, người ta thích ngay cả khi người ta có thể xem là mới tinh với một cái gì đấy, việc đọc xem ra cũng chạy không khỏi nắng. Cũng như từ đầu tôi nói, cuối truyện có bài dịch về thời điểm và hoàn cảnh viết Nhân vật bé con/Tiểu anh hùng, sẽ giải đáp tại sao Dostoievski viết truyện ngắn này ban đầu dưới một tên khác và có vẻ lạc quẻ hẳn khỏi ý thức Dostoievski, dẫu với tôi, đây không hề là một cái gì đấy lạc quẻ, lạc quẻ chính là

truyện thứ ba trong tập sách này, Con cá sấu; ngay cả khi đã đọc xong hết, đọc về hoàn cảnh thời điểm sáng tác thì vẫn không tài nào thấy dễ chịu :))). Khi tôi gấp lại tập truyện này, mấy nay mỗi lần ngồi toilet chơi, tôi lại vơ vẩn nghĩ và cười, cuối cùng thì Dostoievski cũng có lúc khiến tôi cảm thấy nuốt không trôi nhè không nổi :))) trong khi trước đấy vài ngày khi đang cả tuần liền đọc Céline lúc chuyển sang Dostoievski tôi nghĩ bụng một câu trong đầu ôi tràn ngập sung sướng, đúng là Dostoievski, khéo tiếp tục Céline thì hoá điên, may mắn làm sao hôm nay để quyên sách nên được tạm dừng Céline; thế rồi nhá phải Con cá sấu sần sùi trầy vi tróc vảy 

tôi không định viết gì về tập Bà chủ trong ảnh vì việc này tốn thời gian không cần thiết, thời gian í tôi đọc sướng hơn; nhưng giờ là 3 giờ sáng, lúc 1r sáng emi nhảy đổ chồng sách cạnh gối ngủ, sách và tube đựng giấy vẽ nháo nhào rơi đổ mặt tôi, tôi gắt ngủ, đau và quát emi, quát xong ân hận cũng mất ngủ luôn, nhà hàng xóm xem phim bật loa to quá huhu. Thôi thế đọc sách, càng đọc càng tỉnh, thôi thế cầm điện thoại viết linh tinh cho mắt mỏi mà ngủ tiếp 🙂

Schiller - Dostoievski

kế hoạch đọc Schiller đáng ra phải tiến hành ngay sau khi kết thúc Dostoievski năm ngoái, nếu mình nhớ không nhầm thì các nhân vật của Dostoievski rất hay nhắc đến Schiller; tuy nhiên như mọi lần, bị đẩy lùi vì, đúng lúc cần thì nhà không có sách 🙂

ban đầu tưởng chỉ có Những tên cướp và Wilhelm Tell, nghĩ nếu đọc một vệt thì như thế này quá ít ỏi, may thay Âm mưu và ái tình [dịch từ bản tiếng Pháp] in chung với Những tên cướp [dịch từ bản tiếng Nga] nên cũng không đến nỗi quá bi đát 🙂. Kết thúc 3 vở kịch trong đó 2 vở là sáng tác đầu của Schiller, Wilhelm Tell là sáng tác cuối đời, nhận ra Những kẻ tủi nhục [Những người bị lăng mạ] của Dostoievski chính là Âm mưu và ái tình của Schiller; kết cục bi kịch không thể ngờ tới cũng như ngày phán xét cuối cùng... Dostoievski giai đoạn đầu chịu ảnh hưởng không ít của Schiller, Dostoievski giai đoạn sau làm tới cùng chính ở Anh em nhà Karamazov 

Wilhelm Tell là kịch thơ, bản dịch của Thế Lữ, căn cứ theo tiểu sử và hình thức kịch thơ thì có lẽ tiếp theo, đọc lại Faust [lần trước đọc thành tiếng thu âm tặng j, chắc sắp 2 năm rồi], Schiller có tham gia xây dựng Faust cùng Goethe, thư từ của hai người không phải ít 🙂 [đẩy Gogol lui thêm thời gian nữa, Gogol thuộc chuỗi Dostoievski đáng ra phải tiếp từ năm ngoái :))]. Đọc Wilhelm Tell chọn ra 4 cảnh trong 2 hồi cho j dựng kịch ở câu lạc bộ của trường ló; cũng ngẫu nhiên thôi hôm vừa làm vườn vừa video call kể ló đoạn Tell không cúi chào cái mũ đại diện cho hình ảnh vua chúa quan lại và bị quan khâm sai giải đi nhốt ngục, muốn thoát tội thì phải bắn trúng quả táo đặt trên đầu con trai của Tell cách trăm bước chân... sau khi vượt qua thử thách ấy quan khâm sai hỏi Tell tại sao chỉ được bắn 1 lần mà lại lén lấy thừa một mũi tên thì Tell nói được tha tội chết tôi xin nói thực mũi tên thứ nhất bắn con trai tôi thì có thể không trúng nhưng mũi thứ hai bắn ngài thì chắc chắn không thể trật etc. xong j ló đòi nghe kể tới hết và ló bảo hay em dựng kịch vở này. Con chị âu kê, chị kể em nghe để mơi em dựng kịch đó mà 🙂 xong chìa ra luôn chị chọn cho em 4 cảnh này trong 2 hồi rồi, dựng đê :)))

Wilhelm Tell bản tiếng Việt Vinhem Tell 1966, sách đọc được tài trợ, em cảm ơn ạ ❤️🙏🏻, cùng với Những tên cướp và Âm mưu và ái tình, coi như đã đọc trọn bộ kịch Sinle được dịch ở Vn, vừa rồi sợt mới biết có trọn bộ kịch được dịch, hơi buồn tị là mình lại thiếu sách đọc, nhưng tìm hiểu ra thì trọn bộ cũng chỉ có 3 vở ấy được dịch 😛

chắc sẽ còn quay lại 🙂

giấc mơ. ốm

Hai hôm trước, buổi sáng trời mưa rất to, tôi kết thúc đọc Dostoievski. Tôi đứng nhìn mưa tới khi mưa tạnh, cơn mưa 3 tiếng đồng hồ. Tôi đứng nhìn mưa. Tôi cười nhẹ một mình vì lòng tôi vui. Tôi từ chối văn học Nga vì trước đây với tôi văn học Nga là những nhà văn viết câu chuyện đèm đẹp, lý tưởng, hoa mỹ, lê thê tô vẽ... đọc rất buồn ngủ, rất chài ngải còn Dostoievski thì ốm to [các nhân vật có một kiểu ốm mơ ác mộng, nhìn thấy ma, nói chuyện với ai đó đột nhiên xuất hiện trong phòng], vì tồn tại song thân vì quỷ ám cưỡi trên 2 vai vì bị câu thúc như trong chiếu bạc lớn đồng bạc cuối cùng ném ra và khẩu súng lục dắt trong người lúc nào cũng sẵn sàng bòm phát tự kết liễu... phát sốt phát điên. Tức là tôi thuộc về phía ấy, phía quỷ và đuổi quỷ; phía đê tiện và phải quen với cái đê tiện, nhìn nó xoay ngang xoay dọc lộn trái, thuận và chống, phía bị kết án, hành hạ, tuân phục số phận bằng ý thức, không dè dặt không giới hạn. Và tôi bỏ luôn Tolstoi ra khỏi danh sách đọc, dù tôi biết kiểu gì tôi cũng như một con mèo quay ra phản trắc chính mình [phải đọc hết thì mới biết mình có thể đọc tiếp hay không, có thuộc về đấy hay không, cũng như phải biết đi lang thang thì mới biết có gì không để còn đi tiếp hay không đi, trở về] Bất hạnh là không ngủ được. Ngủ với những giấc mơ và sống với hiện thực như những giấc mơ, còn giấc mơ thì chân thực như cuộc sống. Thì sao 🙂 Khoảng 3 tuần trước trong một status nói chuyện giấc mơ, tôi có nói mình đang chờ 2 người phụ nữ, tôi thường không chờ phụ nữ vì tôi rất tránh gặp họ, tôi phải nói gì đây khi tôi không biết nói gì; theo giấc mơ và thời điểm tôi áng chừng thì khoảng 1 tháng nữa tôi sẽ gặp 1 trong 2 người phụ nữ. Hôm kia cậu bạn thân bảo đang đi công tác, vợ bầu lại ốm, tú qua xem hộ ta; thế là tôi biết rằng sự việc đã đến sớm hơn tôi nghĩ 1 tháng, nhưng lại muộn hơn tôi chờ đợi 2 tuần. Lúc tôi đến nhà bạn, là lần đầu tôi và vợ bạn gặp nhau, nhà đang sửa bừa bộn y như trong giấc mơ, chỉ đổi mỗi vị trí cái ghế dài thôi, còn nhân vật ốm với các thứ ánh sáng không khác. Và tôi không biết nói gì với cô ấy thật, vì không biết nói gì nên tôi nói rất nhiều 🙂 để giết chết sự nhàm chán cũng như không thể chịu đựng được của bản thân Cũng có những giấc mơ là cuộc gặp mà tôi không biết mình sẽ gặp ai, cũng không biết thế nào vì sự cắt ngang của giấc mơ nên tôi không chờ, lúc nào đến thì biết là mình sẽ phải làm gì đó bằng mọi giá, nhao ra đường chẳng hạn hoặc trì hoãn; tôi thường trì hoãn, bao giờ cũng thế, tôi luôn đến muộn trong các cuộc gặp gỡ, nếu đến sớm hơn đối phương thì bao giờ cũng kèm một cái gì đấy dại dột, vì sát giờ hẹn tôi vẫn còn hồi hộp vì chuyện phải ra khỏi nhà, cuộc gặp sẽ thế nào, người ấy và tôi ra sao, nói gì phải nói gì cho hết thời gian đây, ngồi im với nhau cũng vui mà chẳng phải sao… Cách đây mấy năm đi gặp QN, tôi đến muộn, và sau khoảng 30' ngồi nói chuyện đã định thần, tôi bảo em rằng sát giờ tự nhiên ngại quá, định nhắn em là chị thế nào đấy, hẹn em lần khác; QN cười mỉa một cái bảo "biết ngay mà biết ngay mà [đáng ra nên thú nhận là chị luôn luôn như thế với tất cả mọi người không riêng gì em] Cơn bão hôm vừa rồi anh bạn ra HN việc gia đình, anh nhắn bất chợt bảo anh đang cà phê ở góc LS - NHH; cách tả rõ góc LS – NHH thì phải của ai đó khác, nhiều khả năng hai anh đang ngồi với nhau; tôi phân vân vì trời mưa bão, định nhờ anh gửi sách qua người đang ngồi cùng anh. Nhưng nhìn mãi tên phố NHH thì nhớ giấc mơ năm ngoái, trong giấc mơ bố hỏi chuyện bạn sách vở của con thì con nói con gặp anh í ở phố NHH, vì con không biết đường nên anh í nói em gọi taxi đi; thế là tôi quyết nhao ra ngoài đường ngày mưa bão thôi, biết là gặp nhau rồi, nhất định gặp rồi Tôi ốm và tôi hay mơ hay thấy mình gặp người này người kia. Tôi hay mơ và tôi phát ốm. Nhưng dù sao tôi cũng ngủ được, ít nhất là 3-4 năm nay tôi ngủ tốt, ngủ nhiều hơn và thấy hạnh phúc vì mình ngủ ngon, dù ốm ngay trong giấc ngủ. p/s: khoảng 1 tháng trước khi đang đọc Lũ người quỷ ám thì cái phim âm bản này hiện ra ở giữa trang sách, nó găm sát vào khe gáy sách, tức là chừng nào quyển sách còn thì nó còn nằm ở đấy, tôi cứ nhìn mãi, soi đèn và che ánh sáng để nhìn anh ta kỹ hơn, tôi cứ nhìn mãi, rồi quyết định kết liễu hình dung về Piotr Verkhovensky đã có, thế bằng người trong ảnh này :)

đọc Dostoievski

Đầu tiên là cảm ơn ạ. Cảm ơn các anh, chiến hữu đã tài trợ sách đọc. Từ lúc biết con dở hơi quyết định đọc Dostoievski đã động viên, quản thúc [hành hạ tới nơi tới chốn]… để một đứa ba ngơ có thể nuốt hết Dostoievski [lúc đọc 2/3 Demons thực sự cảm thấy mệt tinh thần, không hiểu sao mình không vứt quách quyển sách bị bửa gáy vừa dày vừa có yếu tố chính trị này đi, hơn ngàn trang đầu nghiêng cổ ngoẹo để đọc chủ nghĩa hư vô rồi tư tưởng đấu tranh quyền lực các thứ nhức hết cả đầu] Thôi cười cái 🙂, vậy là tôi đã kết thúc chạy khởi động bằng Dostoievski, từ cuối tháng 5 tới giờ là gần 2 tháng rưỡi 🙂, chưa bao giờ việc đọc lại có thể dài như thế. Sáng mở mắt dậy nhìn thấy chồng sách, tối với tay tắt đèn cũng vẫn thấy chồng sách, cứ ngồn ngộn đập vào mắt những quyển ngàn trang, hơn ngàn trang, ngàn trang khổ to [sau này nhận ra mình thích những tác phẩm mà thiên hạ coi là nhỏ, là không nổi bật hơn là những tác phẩm được xem là đồ sộ]. Dostoievski bị động kinh, câu chuyện thường các nhân vật cũng ốm to, sốt, động kinh, phát điên [như bị quỷ ám]… và việc đọc liền tù tì, đọc bằng hết một mạch cũng chính là việc nhìn đằng đẵng hàng tháng hai tháng “những người cùng một chứng điên”, làm sao để tránh việc nhìn người hóa điên người động kinh mà không “lây” không phát điên phát sốt lên Tôi khóc cả buổi chiều với hơn trăm trang cuối Những kẻ tủi nhục, cô bé Nellie hút mất gì đấy của tôi và ngay sau khi kết thúc, tôi ngây ngấy sốt cả chiều; Đọc Tội ác và hình phạt cũng lạnh gáy khi nhát rìu bổ xuống đầu hai bà già và nhân vật chịu trừng phạt tinh thần như thế nào thì tôi cũng sốt một đêm như thế, tự nhiên cứ sốt thôi; rồi khi kết thúc Gã khờ thì mắt cứ trân trân nhìn trang sách; kết thúc Anh em nhà Karamazov thì thấy hình như thiếu [về sau này mới biết tác phẩm chỉ mới là 1/3 bộ khung ý tưởng của Dostoievski] nhưng bỗng nhiên như nhìn thấy bàn tay Đấng Cứu Thế đuổi quỷ… Tôi định đọc theo trình tự viết của tác giả [như mọi lần đọc thôi] nhưng suốt bao năm tôi không hề nghĩ mình sẽ đọc Dostoievski nên phải lục nhà có gì, rồi phải đợi các nhà tài trợ lục sách cho đọc, cuối cùng là theo trình tự dưới đây, kiếm được bản nào tôi đọc bản í, có mấy đầu là tôi đọc cả 2 bản dịch: 1, Là bóng hay là hình [1846] Đất sống 1973 Đinh Đắc Phúc dịch từ bản Anh văn 2, Những kẻ tủi nhục [1861] VHTT 2003 Anh Ngọc dịch [Thật ra nhan đề là: Những kẻ bị chà đạp và sỉ nhục]. Ngay khi đang đọc Những kẻ tủi nhục, mình nghĩ ngay là mình sẽ đọc bằng hết Dickens [được dịch ở Vn thôi, chứ đọc hết Dickens thì ngất] 3, 3.1 Những đêm trắng [1848] Nhã Nam 2017 Phạm Mạnh Hùng dịch từ bản Nga văn, có thêm Cô gái nhu mì [1876] tôi rất thích 3.2 Đêm trắng, Đông Tây 2011, Đoàn Tử Huyến dịch từ bản Nga văn 4, 4.1 Hồi ký viết dưới hầm [1864], Nhã Nam 2018, Thạch Chương dịch theo bản Anh, Pháp, Đức 4.2 Ghi chép dưới hầm, DTbooks 2017, Phạm Ngọc Thạch dịch theo bản Nga văn 5, Tội ác và hình phạt [1866], Văn học 2010, Cao Xuân Hạo – Cao Xuân Phố dịch theo bản Nga văn, Phạm Vĩnh Cư giới thiệu [nhan đề phải là Tội ác và trừng phạt; cả sự trừng phạt tinh thần như vậy nếu để “hình phạt” thì thu nhỏ ý nghĩa rồi] 6, Bút ký từ nhà chết [1860], tôi đọc phần 1, Lê Đức Mẫn dịch, Phạm Vĩnh Cư hiệu đính và dẫn nhập trong tập Lửa thiêng – hợp tuyển thơ văn thế giới [tập này có tập hợp một số nhà thơ nữ như Emily Dickinson, Wislawa Szymborska (có câu thơ gì bà bảo bà thích mèo, thích Dickens hơn Dostoievski :p)… nói chung tôi bị sa chân vào đọc khoảng 400 trang]. Mãi cách đây 1 tuần, do chủ quan nên hôm í mới đi hỏi han thì hóa ra Bút ký từ nhà chết được in chung với Làng Stepantsikovo và cư dân [1859] trong bộ VTB 7, Gã khờ [1867-1869], Đông Tây 2002, Phạm Xuân Thảo dịch từ bản Pháp văn, Đoàn Tử Huyến hiệu đính từ bản Nga văn [còn có bản dịch khác là Thằng ngốc, Chàng ngây thì phải] 8, Lũ người quỷ ám [1870 – 1872], Nguồn sáng 1972, Phùng Ngọc Minh dịch từ bản Pháp văn 9, 9.1 Anh em nhà Caramazov [1878 – 1880], Văn học 2011, Phạm Mạnh Hùng dịch 9.2 Anh em nhà Karamazov, Nguồn sáng 1972 do Vũ Đình Lưu dịch từ bản Pháp văn, Nguyễn Hữu Hiệu giới thiệu [bài giới thiệu khoảng 150 trang, rất nên đọc, và tốt nhất là đọc khi đã đọc gần như đủ những gì của Dostoievski được dịch ở VN; có thêm một ít thư từ Dostoievski gửi cho anh trai giai đoạn đi đày, hình dung thêm về Bút ký từ nhà chết] 10, Con bạc [1866], Cảo Thơm 1964, Trương Đình Cử dịch [Dostoievski viết Con bạc và Tội ác và trừng phạt song song nhau, đúng như một canh bạc lớn, đồng bạc cuối cùng ném ra và trong người thủ sẵn khẩu súng lục :p] 11, Người chồng muôn thuở [1869 – 1870], Kẻ Sĩ 1969, Đỗ Kim Bảng dịch, Tô Thùy Yên viết lời bạt [Quyển này được tài trợ đọc, là 1 trong 30 bản đặc biệt, giấy đẹp lắm lắm, một Dostoievski rất khác, đặc biệt là câu kết, chính vì thế mình mới có suy nghĩ có một ai đó dịch Dostoievski trọn vẹn không nhỉ, chỉ người ấy dịch thôi :); bộ VTB để nhan đề là Người chồng vĩnh cửu thì phải, một nhan đề không liên quan đến văn bản :p] 12, Tuyển tập truyện vừa và ngắn, VTB 2018, Phạm Mạnh Hùng dịch. Mình đọc chủ yếu vì Những người nghèo khổ [1846] sáng tác đầu tay của Dostoievski, bản VTB để tên Những người cơ cực. Ngoài ra còn 4 truyện nữa, trong đó Chúa hài đồng bên cây thông Đức Chúa đọc muốn khóc như Cô bé bán diêm ấy; Lão nông Marei lúc đọc mấy câu đầu nghĩ đến Bút ký từ nhà chết, đọc mấy câu tiếp đúng là tác giả nhắc đến Bút ký nhà chết thật…] 13, Đầu xanh tuổi trẻ [1874 – 1875], Nguồn sáng 1974, Vũ Trinh dịch từ bản Pháp văn, Nguyễn Hữu Hiệu viết 2 bài giới thiệu, khoảng 30 trang và 60 trang. Do nhầm lẫn ghi chép nên mình đẩy Đầu xanh tuổi trẻ xuống đọc cuối cùng, may quá khi đọc gần như cũng đầy đủ Dostoievski ở Vn thì mình đọc bài Dostoievski và thế giới của Nguyễn Hữu Hiệu viết cuối sách. Mình thích cả mấy bài viết của ông ấy vì tính hệ thống và nhận định của ông về Dostoievski; với bài viết ở Đầu xanh tuổi trẻ thì người đọc có một nền tảng đọc tương đối tốt rồi sẽ thấy gợi hứng đọc kinh khủng [mình đọc bài này được an ủi tí, ít ra bao năm đọc linh tinh không có hệ thống thì mình cũng có cái nền tương đối, không ăn hại] Hôm rồi trong lúc xem thông tin ở bộ VTB ngoài chuyện họ có Bút ký từ nhà chết [in chung Làng Stepantsikovo] thì còn có Trái tim yếu mềm [in chung 3 truyện ngắn nữa, trong đó có Tiểu anh hùng chắc là Le Petit Heros (1849), không biết Tiểu anh hùng này có giống hình tượng mấy thằng bé con trong Anh em nhà Karamazov không nhỉ, thằng Kolia í]; bộ VTB lần này bỏ qua không đọc, mình thấy không vấn đề gì, vì nhiều khả năng đợt nào hâm lên lại đọc lại một lượt Dostoievski í mà 😛 Đọc Dostoievski lần này là do người bị ngứa ghẻ mèo đấy, như bị hành hạ tra tấn về thể xác với ngứa ngáy và nhất là bị ám ảnh luôn có cái gì đấy ở trên da thịt mình, cơ thể thì nở hoa tật bệnh ốm yếu luôn luôn hâm hấp sốt, tinh thần thì không biết bao giờ cơn điên này mới chấm dứt, con mèo thì bị cả nhà hắt hủi, nó nhìn mình như một kẻ phản bội 🙂 [mày nói yêu thương tao bền bỉ khiêm cung mà giờ đây tao chạm lông vào người mày mày cũng né cũng nổi da gà cũng xua đuổi tao, đại loại vậy]; đang bị hành hạ thế mà đọc Dostoievski thì hợp quá rồi. Kết thúc đọc Dostoievski thì nhảy ra vô số cái tên để đọc và đọc lại: Gogol, Dickens, Balzac, Berdiaeff, Kierkegaard, Turgenev, Mikhail Bakhtin, Schiller, George Sand, Nietzsche, Kafka, Thomas Mann [Doctor Faustus]… vô số vô số, cả đời không phải nghĩ về chuyện không biết đọc cái gì :)))) NB. Nhìn cái note mấy chục cái gạch đầu dòng ghi trong lúc đọc, nhìn xong xóa luôn không có khai triển khai triếc gì nữa, khai khai thì có mà mọt đời không đi đọc sách tiếp được [một số ảnh chụp trong lúc đọc]