tạm kết thúc một vệt đọc Poe lần này, đây là tất cả Poe tôi có trong nhà, trong đợt đọc này tôi đọc các bản dịch những gì được dịch ở vn và ngoại văn những gì sẵn trong nhà; sau, đọc online ngoại văn cũng hơi nhiều vì trang eapoe.org dễ dùng nên cứ thấy là tôi đọc [tôi cũng lạc vào các trang của nhiều trường đh, vì Poe được chọn làm đề tài nghiên cứu, các forum nữa, thấy độc giả phương Tây đọc Poe nhiều, không chỉ mảng văn xuôi được biết đến và được đọc nhiều như kinh dị, trinh thám hay một vài bài thơ nổi tiếng]
địa chỉ eapoe.org cung cấp gần như đủ hết liên quan đến Poe; đây là địa chỉ lưu trữ trực tuyến về Poe của Baltimore - Baltimore cũng là nơi Poe qua đời, một cái chết ngang ngửa với những câu chuyện Poe viết và đến giờ điều gì xảy ra ai biết [sau khi chết, mộ của Poe bị quật lên mấy lần, nếu tôi nhớ không nhầm]
Poe sống vỏn vẹn 40 năm một cuộc đời như bị trục xuất, lưu đày - đó là định mệnh; một người hiểu rằng mình bị kết án chung thân sẽ phải nói chuyện với con quạ, sẽ suốt đời đặt cho nó những câu hỏi mà đã biết trước câu trả lời của nó chỉ khẳng định một điều duy nhất: nevermore. Thế giới của Poe là vũ trụ sợ hãi, một đảo cô đơn mà ở đó mỗi người hoạt động cần mẫn liên tục với tai ác, thổi cho than củi cháy đỏ giàn thiêu, tất cả đều như hưng phấn lạnh lùng, một sự say mê của chuốc thuốc; Poe giống nạn nhân của ảo ảnh và ám ảnh, có thể do rượu, cắn thuốc đi cùng rối loạn tâm thần, cái kích thích của người có cồn trong máu làm tăng cảm xúc, cho phép Poe đi sâu vào thế giới ẩn kín sau hiện tượng, Poe luôn cảm thấy đau khổ vì các chứng của mình [như trong Con mèo đen, Truyện rặng núi lởm chởm, Sự sụp đổ của Nhà Usher] nhưng ít chống đối bằng cách sẽ không uống nữa hay không cắn thuốc nữa
vũ trụ ấy thù nghịch, bị tàn phá bởi một kẻ tai ác. Poe hẳn phải tự hào bởi đầu óc khoa học minh mẫn của mình, một sự thông thái đã luôn giúp Poe gắng gượng tỉnh để phát giác là vũ trụ ấy đang cầm tù, bao trùm, chôn chặt, lôi kéo để rồi đổ ngã gần phút chót, như Vực thẳm và Con lắc, vị tướng Pháp phóng thích tù nhân bị thẩm tra đúng lúc kẻ tử tù sắp rơi xuống vực thẳm. Thế giới của Poe là thoát ra khỏi mình rồi lại giao lại cho mình, ta là tù nhân trong pháo đài của ta, chính vào lúc tưởng như được cứu vớt thì cái chết cận kề. Poe gia tăng hình ảnh đảo ngược đầy bi kịch, như ông hoàng Prospero trong The Masque of the Red Death tự cô lập mình "cứ để mặc thế giới bên ngoài tự lo", ở trong dinh thự mênh mông "họ quyết tâm nội bất xuất, ngoại bất nhập, không để lọt những cơn tuyệt vọng từ bên ngoài hoặc cơn cuồng loạn bất thần từ bên trong" trong dinh thự có tất cả cách tiêu khiển "ngoài kia chỉ có Cái Chết Đỏ" nhưng lâu đài của Prospero rốt cuộc lại trở thành nhà xác, nơi chứa người chết, dẫu ban đầu nó được dựng để trốn lánh cái chết; hay như Oinos trong Shadow - A Parable, căn phòng lý tưởng của Oinos khép mình cùng bạn bè bê tha trong rượu một cuộc thoát ly dài hạn, cuối cùng lại thành nơi ngay sát xác chết là những giọng nói thân quen của hàng nghìn người âm ti gọi vời... tức là tất cả những nơi chốn ma mị ấy cũng như lâu đài của Poe, đều sụp đổ như Nhà Usher - sụp đổ trong hình ảnh của chính nó nhễu trong hồ nước tù của hào bao quanh - một thứ nước nặng "hồ nước sâu hoắm và tù hãm dưới chân tôi lặng lẽ kéo làn nước đục ngầm nhấn chìm hết những tàn tích của Nhà Usher"; hình ảnh Nhà Usher lung linh sụp đổ trong nước hồ như Poe choáng váng trong những ám ảnh, và sự nhận chìm đó là tự thân nhận chìm, nước kia là tấm gương hoàn hảo, Poe như Narcisse bị quyến rũ bởi cái bóng của mình trong nước mà ngã gục [Baudelaire có một câu hình như, ý là: Tôi là gương tai hoạ], cực hình đao phủ chính mình lại là sự sáng bóng của tấm gương, tự mình nhìn thấy mình, tự ngã xuống và nhìn thấy sự rơi rụng của chính mình hoà với sự quyến rũ sinh lú lẫn; cái đền đài ám ảnh, là bài thơ chen trong truyện, là chủ đề của đền đài chìm ngập, đền đài xưa tráng lệ hùng vĩ mà nay điêu tàn lấp lánh ánh hồng nơi quỷ sứ đi về, rất gần với sự sụp đổ của Poe. Đền đài ấy chính là tự thân của Poe, nỗi sợ hãi ấy cũng là nỗi sợ tự thân, hình ảnh bị bao vây trong hồ nước xung quanh, nghĩa là nhận chìm hình ảnh mình trong phản ảnh của nước
vũ trụ của Poe không phải là sân khấu, cũng không phải thế giới thực hay siêu thực, chỉ đơn giản trong kích thước tâm lý; Poe không làm ta phải tin vào thế giới thực này nhưng khiến ta chia sẻ trạng thái tinh thần của con người đã đánh mất sự chuyên tâm; nó không phải ảo ảnh nhưng lại tạo ra sự lây lan một thứ bệnh thần kinh: sự sợ hãi; sự độc thoại nội tâm nhân vật chứ không có ma quỷ kỳ dị gì, đôi khi chỉ là chi tiết rất nhỏ thình lình gây ra sự chú ý: một đốm trắng trên mình con mèo đen, một màng mờ đục trong con mắt xanh loà của người già, tiếng cười khúc khích của người phụ nữ - đối tượng trở thành ám ảnh vô hình, chỉ hơi tách biệt ra là mất ngay sự nhìn nhận thông thường; tức là thay vì thả một người đọc bình thường vào một vũ trụ âu lo thì Poe thả một cá nhân đầy sợ hãi vào một vũ trụ bình thường
tội ác và sự trừng phạt với Poe là hai mặt đồng nhất mang sức mạnh tự thân, trương ra để trả thế giới về bình thường. Poe không chấp nhận con quỷ Poe đó [một cách bảo thủ và đạo đức], Poe sợ cái tai ác của mình mà vì nó tâm hồn, trí óc thành xấu xa, nó huỷ hoại, Poe sợ hãi đến thế chính là nỗi sợ điên khùng, đồng thời là nỗi sợ bị kết án. Sự tai ác với Poe là con đường khủng khiếp của kết án, là kẻ bị quỷ ám; những nhân vật bị một lực thúc đẩy gây tội ác như trong Con mèo đen, The imp of the perverse, Trái tim kể tội và nỗi ám ảnh dẫn các nhân vật đến tự tố cáo mình, giao mình cho đao phủ. Niềm hy vọng duy nhất của sự khủng bố, kết án là cái chết - sợ hãi và khát khao được nhìn thấy trong hầu hết các truyện của Poe, đều là những sổ hộ tịch sợ hãi tử thần, nhưng ở đây Poe đẩy lui ham muốn một cái chết bình thường, nó thành cái chết không bình thường, không yên ổn, những trạng thái trung gian, hay cái chết rút lui, sự âu lo quá đa nghi và tỉnh táo của Poe hiểu rằng hầm mộ không êm ái, thiên đường chỉ là một mục từ trong cuộc du hành và cái chết là một giai đoạn du hành kỳ bí mà thôi, đó là sống trong cái chết của những kẻ bị chôn sống - khâm liệm quá sớm [Vụ chôn sống], cái chết trong sự sống của những thi thể nguyên hình bị thôi miên [Sự thật về vụ việc ông Valdemar], sống trong ý thức của một cơ thể như chết của chứng bắt thế - cơ thể không biết rõ nó thuộc về thế giới nào, về cái gì, cái chết của ngủ lịm [chứng catalepsy trong Usher và Vụ chôn sống]; người sống già và thi thể trẻ không hiểu gì về lãnh địa của mình, luôn lầm lẫn cửa ngõ, một nỗi lo âu nhập nhằng chết chóc; ngay đó ta còn bắt gặp những truyện phá vỡ cơ thể [Loss of breath, Người bị cắt xẻo (The man that was used up)] tránh khỏi cực hình ở thế giới này và đầu thai vào địa ngục thiên đường nào không hay biết, biết đâu kẻ lưu đày biệt xứ sẽ bùng nở loài Ác hoa...
tất tật đó là ý thức của Poe
Poe sợ cái tai quái của mình như sợ thế giới cùng chuyển động song trùng lăn bánh, nên Poe phong toả thế giới và bắt đầu lẩn trốn con người kép: tụ hội như các ông hoàng, cô lập như kẻ tử tù, chọn giữa cái chết bị xé nát bởi thế giới hay là được tự khâm liệm mình [Buổi giả trang của Cái Chết Đỏ, Shadow - A Parable, Vực thẳm và Con lắc...]. Lâu đài - dinh thự - tháp ngà, tầng hầm - hầm giam kín - hầm tàu - hầm mộ - quan tài, xoáy nước - vực sâu, khinh khí cầu bay lên các vùng trời ít sự sống - rặng núi lởm chởm, bức tường ngăn dưới tầng hầm... ở trong các truyện của Poe là hình thức tầng tầng của cùng một ám ảnh vừa muốn thoát ra vừa muốn quay trở vào, để khâm liệm sớm những sợ hãi trong nỗ lực đào thoát khỏi người kép: sự hút vào lõm cùng của xoáy [như Maelstrom nuốt chửng]. Muốn là gì khác để tự rời bỏ nhưng sợ hãi thế giới lại lôi kéo cưỡng bách trở về với bản thể. Thế là Poe tự đặt bày và rình rập như một kẻ đi săn, kẻ tìm kiếm trong hy vọng rằng có một sự biến đổi; các câu truyện của Poe là sự đi lại hai chiều từ cái sợ bản thể bên trong đến cái sợ thế giới bên ngoài, một căn phòng vắng bặt tiếng bước chân, nơi tụ họp bít kín, chỉ có một lối thoát là tấm gương trên tường để nhìn lấy bóng mình một thành hai như William Wilson, Usher - tự tìm kiếm tự chối từ, tự quyến rũ tự sợ hãi, tự kiểm soát tự tàn phá huỷ hoại mình lặp đi lặp lại trong sững sờ kỳ dị, hai đối lực song song như một, dấu ấn ghi lại như một cơn lốc xoáy chuyển động như tên tử tội trong phòng giam Vực thẳm và Con lắc, người thuỷ thủ tập luyện trong A descent into the Maelstrom... mà mỗi vòng xoáy xua nó đến gần hố thẳm của nội tâm, nó là con quỷ tai ác; trong cơn choáng váng nội tâm, Poe nhìn thấy sự cám dỗ của địa ngục, lòng kiêu hãnh đẩy ông đến đó trong khi nỗi lo sợ tội lỗi thực tại giữ ông lại
Dostoievski ảnh hưởng Poe [cả 2 đều làm tôi nghĩ đến lửa, lửa không thể tường rồi bùng lên huỷ hoại tái tạo]: cái ác không bao giờ là cái đẹp, đọc bao giờ cũng thấy ấn tượng của ảnh địa ngục nhưng là sự giằng giật thoát khỏi cảnh ấy, câu truyện không phải để mô tả cái ác cái xấu mà để giải thoát khỏi chúng; tức là có mỹ học về cái ác cái xấu nhưng ngược lại, có mỹ học sáng rạng của cái đẹp; chính vì lẽ đó đọc Poe như bị vây quanh bởi ảo ảnh [như truyện Sphinx - Con bướm sư tử], dễ bị choá mắt bởi những tiết lộ rùng rợn, kinh hãi, rạn nứt, sụp đổ sắp xảy ra... tức là Poe tung hoả mù song rất cảnh giác thận trọng; người đọc bị đánh lạc hướng và bị trộ; đó là một cách kiêu hãnh của Poe để tự thú: bị bao vây trong tuyệt vọng. Dostoievski giống Poe, muốn đóng đinh, khẳng định sự hiện hữu của Thượng Đế hơn là muốn Thượng Đế cứu vớt họ vì nỗi âu lo ở đây không phải sợ rơi địa ngục mà nỗi lo của người biết mình có nhu cầu nhận thức gì để được hiện hữu rồi tìm kiếm mãi một đối tượng để mình chăm chú vào đó nhưng đâu đâu cũng chỉ một màu trắng xoá trống không 'không phải sợ nhìn những vật khủng khiếp mà là nỗi sợ của ý nghĩ không thấy gì cả'. Khi ý thức chạm trán với hư vô và cố gắng để tạo nên sự hiện hữu mà không có kết quả thì sẽ thấy vô cùng sung sướng được giao phó vai trò đó cho Thượng Đế, bằng bất cứ giá nào. Poe thích sự lưu đày và hư vô, nếu được chọn, và định mệnh đã đáp ứng [Baudelaire làm người ta nghĩ đến một thứ ác hoa còn Poe văn xuôi tạo cảm giác về thứ quả không bao giờ chín, dẫu cả 2 trình bày sự sáng tạo của một thế giới sợ hãi), Poe thơ thì là thứ thơ độc giả không thể tham dự mà chỉ có thể cảm, một loại hộp nhạc tinh vi]
độc giả khi nhìn vào thế giới Poe là phải đi và đến với sự thận trọng từ con người đến tác phẩm, rồi vẽ song song hai đối diện Poe. Mồ côi, ông thành con nuôi rồi cuối cùng không được thừa nhận; quân ngũ là một nghề nghiệp nhưng bị bỏ bê; lang thang tìm một nơi yên ổn nhưng cũng lại rời đi, viết văn thì có tạp chí, thậm chí đã vững chỗ đứng nhưng rồi không đến đâu. Poe được mô tả là người ăn mặc chỉnh tề ngay cả khi lang thang [trừ ngày người ta tìm thấy Poe trước mê sảng và mất], y phục thường toàn màu đen, tính khí thất thường nhưng là một người trầm lắng, suy nghĩ mạch lạc sáng sủa. Ngay đến vinh quang sáng chói của Poe ở Pháp [do Baudelaire, Mallarme, Valery; chính nhờ thế, Poe được khám phá lại trong thế kỷ 20] cũng là quân bình cho sự ghẻ lạnh ông ở Mỹ trong thế kỷ 19. Tác phẩm của Poe cũng như y phục, chỉ là mặt nạ chỉ là trình diện buổi giả trang, trá hình như một cảm giác thẩm mỹ và nhu cầu đào thoát, giống như những lâu đài ông tạo ra cho độc giả của mình là những tháp ngà đồ sộ nơi ông tự quan bế giấu mình chống lại sự sợ hãi đến tuyệt vọng và bầu không khí lo âu quái gở. Nếu Poe có thể mò đến được đáy hố thẳm thì nỗi sợ hãi sẽ chấm dứt nhưng sự sợ hãi gây choáng váng và đòi hỏi đợi chờ, nghĩa là nó trống không đáy và không có gì nên không bao giờ chấm dứt. Truyện của Poe kinh hoàng khác hẳn các tác giả khác vì nó không cụ thể là sợ gì, mà nó là cái sợ hư huyễn, sợ một cách thuần tuý, sự khủng bố lớn lao thành nỗi khiếp sợ, như lời Usher nói "thực ra, tôi chẳng sợ gì nguy hiểm, ngoại trừ tác động tuyệt đối của nó - đó là nỗi sợ. Trong trạng thái suy nhược - trong trạng thái khốn khổ này - tôi e rằng chẳng mấy chốc nữa, tôi sẽ phải từ bỏ cả cuộc sống và lý trí, để vật lộn với bóng ma ghê gớm là sự sợ hãi." Sự sợ hãi nếu nó căng thẳng đến chết thì cũng là sự thích thú tối cao, khai mở một thái cực khác của tâm hồn; tại đó nó sửa soạn cho nhận thức tinh thần mà người ta hằng đợi chờ: vừa huỷ diệt vừa nhận ra và tái tạo
trong một bức thư gửi mẹ vợ - người cô, Maria Clemm [Baudelaire đề tặng Maria Clemm trong bản dịch Poe sang tiếng Pháp, không phải tất cả, nhưng không phải ít], Poe viết đại ý: lúc nào mẹ nhận được thư này, hãy đến ngay với con, chúng ta có thể cùng nhau chết, lý luận với con lúc này thật vô ích, con phải chết mà thôi, con không muốn sống nữa khi đã hoàn thành Eureka, con không thể hoàn thành tác phẩm nào khác hơn nữa. Eureka là sự choáng váng của thiên thể bị chìm nghỉm trong trong vũ trụ, thế giới phải trở về với Thượng Đế bằng cách trục xuất, hay bản năng phải được mất đi và chỉ có Thượng Đế là tồn tại trọn vẹn, độc nhất và đầy đủ. Poe hẳn muốn nhảy xuyên qua cửa sổ như Hop-Frog, hay qua gương như William Wilson, hoặc bay lên với khinh khí cầu của Hans Pfaall và nếu có thể chọn lựa, thì chiếc tàu của Arthur Gordon Pym hướng về cực Bắc một màu trắng, màu của trống không hư vô, là màu của thực tại đã được loại bỏ các lớp giả trang - đó là con người đích thực. Những tiếng cuối cùng Poe nói là tên Reynolds, hướng vào tường và nói mê sảng với những con người hư ảo và tưởng tượng; Reynolds là người có thật, biên tập viên báo chí, giảng viên, nhà thám hiểm, nhà văn, có thể Poe gọi tên Reynolds như người thày, người biết tất cả các cơn lốc vũ trụ hay các hố thẳm trái đất [ảnh hưởng để Poe viết Arthur Gordon Pym, Reynolds xuất hiện ở nửa sau truyện Pym, và còn có Mocha Dick gây ảnh hưởng cho Melville Moby Dick] mà ở đó Poe sẽ bước chân dấn vào như đoạn kết của Nhật ký trong chai "tuyệt đối không một ai có thể hiểu được nỗi kinh hoàng của các giác quan tôi; nhưng một cảm giác tò mò muốn khám phá bí ẩn của vùng biển đáng sợ này đã lấn át cả nỗi tuyệt vọng và giúp tôi chấp nhận được cả khía cạnh khủng khiếp nhất của cái chết. Rõ ràng chúng tôi đang lao về một phía kiến thức thú vị nào đó - một bí mật không bao giờ được truyền đạt, mà lĩnh hội nó đồng nghĩa với tử vong [...] lớp băng đột nhiên nứt toác ra cả bên phải lẫn bên trái, và chúng tôi xoay tít theo những vòng tròn đồng tâm mênh mông, quanh miệng một khán đài khổng lồ, và các thành của nó sâu hun hút xuống, chìm trong bóng tối. Nhưng tôi không còn nhiều thời gian để suy ngẫm về số phận của mình nữa! Vòng quay đang hẹp lại rất nhanh - chúng tôi đang lao thẳng vào xoáy nước - và giữa những tiếng gầm thét, gào rú của biển và bão tố, con tàu run rẩy, Chúa ơi! rồi... chìm nghỉm."
ở địa chỉ đọc online trên, đã chia rất rõ ràng, đó là một cách ghi biên mục có hệ thống và hợp lý:
1. Poe thơ [Poe thơ tôi đã ghi lại những gì cần ghi ở post tên Poe thơ để tiện lúc nào sờ lại tôi còn biết sờ đâu]
2. Poe truyện, ở đây gộp cả truyện ngắn và tiểu thuyết. Ở Poe, rõ nhất là ý tưởng coi văn học [cả văn xuôi và thơ] như một sự kiện tư duy và ghi nhận suy luận; nên ngoài những lúc Poe để tưởng tượng của mình chạy đi xa [dù tưởng tượng hay kỳ ảo thì nguồn gốc cũng từ trí tuệ] thì luôn thấy Poe viết quá tỉnh quá nhà khoa học [tôi chưa từng đánh giá thấp mảng trinh thám của Poe]. Hiện truyện ngắn thì tôi đi cũng được tương đối, tiểu thuyết thì mới được The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket [(Arthur - Edgar, Gordon - Allan, Pym - Poe, tên thôi mà cũng âm thơ); đây là tiểu thuyết của nỗi sợ và ám ảnh trắng, màu trắng bão lốc như lời nguyền; còn Poe lúc nào cũng làm tôi nghĩ đến đen, trong khi Borges tin rằng Poe thích màu trắng, như Melville "the whiteness of the whale" trong Moby Dick hay lại white trong White Jacket; Gordon Pym này tôi thích nửa đầu hơn, sau khi chỉ còn 2 người sống sót và lên tàu mới rồi ăn thịt một con vật to màu trắng, người bộ lạc, rồi lại 3 người lên một cái thuyền đến vùng nước nóng về sau là tôi không thích rồi, đọc mãi mới hết, trong khi nửa đầu cái đoạn rút thăm xem ai phải trết để cống hiến thịt cho 3 người còn lại, nghĩ tởn (như Melville "the whiteness of the whale" trong Moby Dick hay lại white trong White Jacket); nhưng chẳng phải Poe đã chọn con quạ màu đen nổi nhất ở đâu, chính là ở nền bức tượng màu trắng; cho nên tôi không chỉ ghi nhận Borges mà tôi còn gần như khẳng định Poe là đen-trắng]. Mảng văn xuôi tôi chia Poe thành 6 Poe, tất nhiên không thể rõ ranh giới được vì Poe là hành trình tiếp giáp giấc mơ-thực tại dính liền với ảo/ám ảnh, nhưng có thể vạch được vùng đất
- Poe tiên tri hay khoa học viễn tưởng: đây là những truyện Poe viết và phải mấy năm sau, thậm chí 50-75 năm sau người ta mới biết đến điều được nói đến trong truyện của Poe; ở đây có Nhật ký trong chai, Trò chơi khăm khinh khí cầu, Những cuộc phiêu lưu kỳ thú của Hans Pfaall, Mellonta Tauta...
- Poe Helen: tôi lấy tên này thay cho Lenore, dù Lenore được Poe dùng nhiều, để đại diện cho các truyện có người phụ nữ đẹp yểu mệnh vì Poe có bài thơ Helen viết tưởng nhớ người mẹ của bạn học mất - có thể xem là người phụ nữ Poe yêu [khi Poe chỉ 13-14 tuổi còn người phụ nữ ấy đã ngoài 30] và khi động đến thư từ của Poe, cái tên này hiện lại [trong số thư từ, còn hiện tên Annie (For Annie là tên một bài thơ của Poe)], dù rất thích âm của cái tên Lenore mỗi khi đọc nó trong đầu, nhưng tôi vẫn đổi tên Helen; hình ảnh người mẹ luôn hoá thân trong các tác phẩm và cuộc đời của Poe, Poe không tin những người phụ nữ mang hình ảnh mẹ trong đời mình đã chết nên không thôi tìm bà trong các nhân vật nữ người yêu/người vợ/em [người goá vợ thì phải hiểu đó là kẻ mồ côi; và về thực tế, Poe làm Con quạ, Ligeia, Bức chân dung hình bầu dục... trước khi vợ qua đời] bằng cách cho họ sống một đời sống khác: Ligeia, Berenice, Eleonora, Morela, Bức chân dung hình bầu dục... đây là một Poe ám tượng tôi đặc biệt yêu thích, có thể vì tôi ở đây nhưng hay thả mình hút vào thế giới khác nơi những người tôi yêu thương đang sống một đời sống mới nên cái nhìn của tôi khi nhìn Poe Helen như nhìn người chứng catalepsy bắt thế/giữ nguyên thế hay là, người chôn sống, khâm liệm quá sớm; bệnh tật là biểu hiện của sự thai nghén, còn cái chết, cái chết là biểu hiện của sự sinh - phục sinh. Không phải Poe buộc linh hồn mình vào các thi thể, xác chết, tử thi thối rữa [The Oblong box; thậm chí tôi nghĩ Poe có xu hướng bái vật giáo với tử thi, răng...; một người bất lực, bạo dâm và luôn tìm kiếm những biểu tượng thay thế, nên tôi mới nói ở Poe thơ rằng ngay sau khi vợ mất, Poe liên tục cầu hôn nhiều người phụ nữ, nó là chuyện dục vọng, tìm kiếm một thay thế để phục sinh, tìm một người để hoá kiếp cho thần chết, sorry Poe (cái này trong liêu trai người ta gọi là nuôi yêu linh à, nuôi yêu linh để lấy linh ấy kết phách cho người đã chết, tôi đang nghĩ gì thế này)] mà ông thích để mình hút vào các ám tượng và lầm rầm cầu nguyện cho giấc ngủ vĩnh hằng, cuộc sống ở nơi khác - vita nova
- Poe kinh dị rùng rợn [cái này không cần nói gì]
- Poe trinh thám: thường người ta sẽ gộp trinh thám kinh dị làm 1 nhưng Poe thì phải 2; ở Poe 2 mảng này tách riêng rõ rệt, Poe trinh thám sẽ gắn với cặp bạn Dupin; tôi từng nói Patricia Highsmith thực hành Dostoievski, nhưng mà chính xác hơn nữa, sát hơn nữa, thì phải nói thực hành Poe [trong khi lại có những người như Chesterton - người kế tục xuất sắc nhưng luôn tự vệ để tránh là Poe (và Kafka)]; 2 người này đều dính đến rượu mới đau, Highsmith là nghiện rượu và rõ nhất ở thực hành, điển hình nhất là cái kết của Con mèo đen, Trái tim kể tội, The imp of the perverse. Tiếp tục ý trên, tôi ghi nhận đặc biệt Poe trinh thám vì nếu Poe đã sáng tạo ra truyện trinh thám - thể loại duy lý, suy luận logic trừu tượng, chứ không phải tìm ra sự thật qua tố giác hay sự vụng về của hung thủ, thì đồng thời cũng sáng tạo ra độc giả của truyện trinh thám và thể loại này đã tạo nên một type độc giả đặc biệt đi song song và thậm chí điều tra câu chuyện của tác giả trong lúc tác giả đang điều tra câu chuyện của mình, theo nghĩa nào đấy độc giả là sản phẩm sáng tạo của nhà văn, nhà văn đào tạo độc giả hết lần này đến lần khác một lý thuyết: thay vì nghĩ về chuyện gì đã xảy ra, ta nghĩ chuyện gì chưa từng xảy ra mà giờ đã xảy ra, hay cách khác, nghĩ về cái không thể theo hướng có thể. Giờ đang thế kỷ 21, thế giới hỗn loạn và trinh thám cũng khác, với nhiều bạo lực và tình dục hơn, đặc biệt trinh thám Mỹ đã khác xa trinh thám Poe sáng tạo ra [có lẽ vì thế mà lần đầu xuất hiện trong Án mạng đường Morgue, Poe cho nhân vật điều tra của mình ở Pháp], giờ đây có lẽ trinh thám điềm đạm người ta chỉ còn tìm thấy ở trinh thám Pháp và Anh [độc giả trinh thám vn thường than trinh thám Pháp, Anh gì mà chậm thế, không biết có phải trinh thám nữa hay không etc. (dù tôi thấy trinh thám Pháp, Anh giờ cũng gấp chán vạn rồi)]; những gì Poe đã tạo ra trong thể loại trinh thám vượt trên tất cả những nhân vật phá án hay vụ án ông đã xây dựng, trên Dupin trên tội ác bí mật mà giờ chẳng còn làm ta sợ hãi nhưng mỗi khi đọc Poe chỉ ngay những câu đầu tiên ta biết đấy là bầu không khí Poe, luôn có gì đấy đợi ta ngay sau
- Poe người kép - rối loạn tâm thần: William Wilson [đây là truyện Poe dùng như để tự sự quãng thời gian ở Anh], Sự sụp đổ của nhà Usher [những năm tháng sống ở Anh (hay ngay cả Richmond nơi cha mẹ nuôi của Poe - một thành phố rất Anh rất quý tộc, với tôi, Mỹ nửa đầu thế kỷ 19 là mảnh đất Anh mới nhưng đậm phong cách Anh, văn của Poe cũng rất đậm Anglo-Saxon đấy thôi, từ dòng máu bên ngoại Poe), Poe bắt đầu có một môi trường học tập đúng nghĩa, sau đó sẽ thấy xuất hiện trong các truyện của Poe những lâu đài với không khí u ám sương mù Anh], The imp of the perverse, Thùng rượu Amontillado... mỗi khi nhắc đến người kép thì người ta thường nghĩ ngay đến Stevenson Dr. Jekyll Mr. Hyde, Stevenson cũng là một người chịu ảnh hưởng của Poe, Oscar Wilde nữa [còn về khoản tung hoả mù đánh lạc hướng của Poe thì chắc không ai xí được vị trí truyền nhân Henry James, nhưng James theo cái nhìn nào đấy, nếu tôi đọc James một vệt dài thì tôi phải sờ lại Flaubert; Poe gây ảnh hưởng lên nhiều nhân vật nhưng ai gợi cảm hứng cho Poe, chắc chắn là trí tưởng tượng của Hoffmann rồi (có hẳn một quyển sách; đọc ở thư viện Baltimore kia có đấy)]
- Poe hài hước: lúc nào đọc Poe cũng thấy Poe cười cợt không ít, cái cười của kẻ say có phần bất đắc chí, ở đây có The literary life of Thingum Bob, Esq [truyện này được dịch trong quyển Poe bìa đỏ của nhà TP, dịch chán quá nên tôi không để tiếng Việt], Hệ thống của tiến sĩ Tarr và giáo sư Fether, Câu chuyện thứ một nghìn lẻ hai của Scheherazade...
3. Poe thư từ [tôi mới động đến khoảng 30 bức thư gắn với 3-4 nhân vật] Gide nhận xét Dostoievski luôn tỏ ra nhún mình khi viết thư, phần lớn là vì túng quẫn; ở đây Poe cũng vậy; họ là những con người tạo cho người khác cảm giác 'người ta đã nhún thế rồi, ta sao còn làm ngơ nổi', ngay cả việc Poe viết thư cho những "ứng viên hôn thê" cũng vậy
4. Poe phê bình, tiểu luận, chân dung văn học và các bài giảng: tôi động tới ít thôi, ngoài quyển của Bookhunter dịch, tôi tiện đường ở thư viện kia cũng đọc thêm được vài bài, đọc mệt vì văn Poe không dễ nhá, giờ lại còn tiểu luận phê bình hay chê thì càng mệt [Arthur Gordon Pym tôi đọc lướt nhiều, phải cố mãi]
về các sách dịch và in ở vn, tôi có trong ảnh:
- quyển Con mèo đen mỏng dính, 2 quyển Kim Đồng và quyển Thư book đều là dịch trùng, có duy nhất truyện Bức chân dung hình bầu dục ở Con mèo đen của nhà Kim Đồng là dịch đủ hơn quyển Con mèo đen mỏng dính ngày xưa. Nếu theo tủ kinh điển này của nhà Kim Đồng thì 2 quyển ấy cũng được. Quyển Trái tim thú tội của Thư book tôi đẩy xuống gần cuối chính vì dịch cái tên truyện và nhất là sách có mở chú thích nhưng không chú thích. Quyển Thần Chết Đỏ là vừa vào nhà 2-3 hôm trước, ngoài Poe các truyện được dịch trùng và rút gọn thì còn mấy truyện của John Macklin, mấy truyện này câu chuyện hay nhưng văn chương mỏng với tôi
- 3 tuyển tập truyện ngắn của NN, PM và TP, tôi sẽ liệt kê những truyện dịch mới không trùng với bất cứ quyển nào khác trong ảnh, tất nhiên trừ chính nó
+ NN làm sách dù không được như trước, nhưng vẫn có sự cẩn thận nhất định; quyển của NN có 3 truyện dịch không trùng Truyện rặng núi lởm chởm, Trò chơi khăm khinh khí cầu, Vụ chôn sống; tập này để tên Vào vùng nước xoáy, mất đi tính chất Maelstrom [A descent into the Maelstrom]; có một truyện The Sphinx, bản dịch để tên Nhân sư, thật ra đó là tên một loài bướm đêm, loài bướm xuất hiện trong truyện chính là bướm đêm nhân sư hay bướm sư tử; sở dĩ ngay đầu tôi đã không chọn NN làm quyển đọc đầu tiên soi các bản dịch là vì tên tập truyện dịch thế kia khiến tôi hơi tiếc, sau đó vào đến truyện thứ 2 trong tập là Truyện rặng núi lởm chởm, tôi đang liếc mắt đọc nhanh thì vô tình lướt phải chữ "mocfin" [morphine], đây là sáng tạo phiên âm à, thế nên tôi hạ sách xuống chuyển sang PM vì thấy có vẻ nên thử quyển khác xem sao, thấy có vẻ sẽ đọc được
+ PM thì dở nỗi, ngay trang lót nhìn xem tập này được dịch từ nguyên tác tập nào hay những truyện gì thì thấy "usher" không viết hoa, vào đến trang thứ 3 của truyện Con bọ vàng, cũng đang liếc liếc [vì từng đọc nguyên tác rồi] thì trúng ngay typo "thiếc" in thành "thiếu", vì quá sợ quyển của TP nên tôi hạ quyển của PM xuống, rồi nghĩ thế nào tôi mở mục lục, đọc 1 truyện quen nhất thử xem sao, Vụ án bí ẩn Marie Roget [thấy mục lục đánh "*1" tôi không hiểu lắm nhưng thôi cứ triển, ngay trong mục lục cũng đến 7-8 chỗ phải sửa] thì may làm sao PM có 1 chú thích trong truyện này trang 96, chú thích này đã vớt vát hy vọng của tôi. Quyển sách được dịch mới tương đối nhiều: Những cuộc phiêu lưu kỳ thú của Hans Pfaall, Câu chuyện thứ một nghìn lẻ hai của Scheherazade, Cuộc hẹn bí mật, Ligeia, Con quỷ trong tháp chuông, Mẩu tin chữ X, Tiểu quỷ ngoan cố, William Wilson, Người đàn ông trong đám đông (đây chính là chỗ thấy cực rõ Baudelaire Le Spleen de Paris đã nhận trọn vẹn một cú của Poe; ta còn bắt gặp trong đôi bạn Poe trinh thám, Dupin sống cùng một người bạn theo cách khác hẳn người bình thường không tiếp đón khách khứa gì, vào lúc rạng đông họ đóng các cửa, thắp nến và khi đêm xuống, cùng nhau đi dạo trên những đường phố vắng ngắt của Paris; ấn tượng đồng thời về cả đám đông và sự cô độc, hưng phấn tinh thần chỉ có những thành phố lớn đang ngủ mới có thể tạo ra), Eleonora, Im lặng - câu chuyện truyền thuyết, Bóng đen - câu chuyện ngụ ngôn. Chịu dịch mới Poe thế này là rất hoan nghênh rồi dù vẫn còn nhiều vấn đề
+ cũng là chịu khó khai thác nhưng quyển TP không thể đọc nổi, ngay lập tức đã nằm dưới cùng danh sách. Dịch 2 bài của Baudelaire viết về Poe, truyện dịch mới 4: Lừa đảo, Khó thở, Doanh nhân, Cuộc sống văn học của Thingum Bob, Esq; nhưng tất cả đều như ném cho gg dịch còn chả thèm sửa văn bản hay biên tập gì. Đang từ tò mò nhà TP làm nhiều sách liên quan triết học mà thời gian gần đây tôi thấy ồ ạt đập vào mắt, thì bỗng có quyển Poe bìa đỏ này, một kinh nghiệm không dám động vào sách TP làm, bạn tôi - anh bảo "em bị điên à mà nghĩ đọc được TP" còn chiến hữu tôi thì mát mẻ "thấy người ta làm Poe thì chị phải nghi ngờ rồi chứ"; may đây không phải sách tôi chủ định mang về nhà, không chắc tôi đi cạo đầu cho khỏi giật hết tóc trên đầu
- Hàng dưới cùng là 3 quyển tôi đã từng nhắc đến gần đây. Đáng tiếc nhất là quyển trông lởm khởm bìa vàng cỏ úa của Jacques Cabau [lúc nào đó nếu tôi có năng lực học tập và không lười, tôi sẽ cố gắng động đến Jacques nhưng là Jacques Lacan về Poe], quyển sách nội dung có nhiều chi tiết đáng để nghĩ nó là nhận định không chỉ về Poe mà cả về Baudelaire - người đã dịch, đưa văn chương Poe vào Pháp và làm văn chương ấy được công nhận không chỉ ở Pháp [trong quyển này còn nhiều phân tích nhận định ngắn khác về nhiều nhân vật]; quyển sách nhìn là biết bị làm rất ẩu, điển hình của dòng sách tóm gọn tất tật vào ít trang cho nhanh, sờ vào đọc thì mức độ ẩu tương đương quyển đỏ của TP bên trên; nhưng một quyển sách hay thì dù bị dịch dở hay làm ẩu ta vẫn có thể nhận ra nó hay
- 2 quyển ngoại văn thì 1 quyển tôi đọc cũng lâu rồi, giờ dùng tra chỗ này chỗ kia với bản dịch cho tiện vì tôi vẫn ngại tra online; 1 quyển mua online hồi nào, mắt kèm nhèm nhìn không rõ, thấy mỗi chữ Poe nên mua, về mới biết nó thuộc dòng sách cũng tóm tất tật trong vài câu vài trang, trong 10 nhân vật được đưa vào đây thì tôi đã đọc 8, còn 2 tôi chưa biết gì Bret Harte, Stephen Crane
hôm trước, một người bạn của tôi có nhắn: "Tác phẩm của Poe siêu phàm, nhưng đời tư quái gở, nhất là đối với người bình thường như cô. Chi tiết khiến cô sợ là Poe 26 tuổi lấy cô em họ (chuyện bình thường theo văn hóa phương Tây) mới 13 tuổi (chuyện này thì cấm kỵ) và 1 năm sau đó làm lễ cưới chính thức với man khai là cô dâu 21 tuổi." và tôi reply "nhưng con, về đầu óc con cũng biết 13-14t thì chỉ là bé gái; nhưng mặt khác con cũng biết 13-14t thì cô gái đã là phụ nữ rồi, cũng có cảm xúc với ng khác giới, tâm sinh lý như một người phụ nữ. Đời tư của Poe không khiến con nghĩ gì nhiều; nhưng các truyện của ổng thì khiến con sợ tưởng tượng của ổng; tưởng tượng nó và đoan chắc nó trên trang giấy"
đúng, đấy chính là lý do tôi phải tạm dừng đọc Poe, một vệt khép lại ở đây; trí tưởng tượng ấy làm tôi mơ vào ban ngày khi đọc và đêm ngủ tôi ngừng việc mơ, không mơ nữa tức là không ngủ, với tôi; tôi mệt rồi nên tôi ngưng
edit: bạn tôi, anh bảo: Poe không nghiện thuốc phiện, có lẽ còn chưa bao giờ động vào. Nghiện thuốc phiện là sáng tạo của Baudelaire
rượu thì có uống, ai mà chẳng uống, nhưng các chứng cứ cho thấy đấy chắc chắn là người tửu lượng kém, chỉ cần một tí chút là xong, có muốn cũng chẳng uống được nhiều. Poe vô cùng ít uống rượu, giống tất tật những ai uống kém, rất sợ rượu
