Những cuộc đời song chiếu

“Đời mà không đi thì còn gì là đời”. “Sống sẽ chẳng phải là sống nếu không đi”. “Chẳng có gì sinh ra từ hư vô. Mọi thứ từng sinh ra đều sẽ phải chết đi. Giữa hai trạng thái đó, mỗi người được tự do sống cuộc đời bình thản và thẳng tắp của một kỵ sĩ trên lưng ngựa”
Alexandre Yersin, ông là ai. Người Pháp gốc Thụy Sỹ, ông phát hiện trực khuẩn dịch hạch và chiến thắng dịch hạch như thế nào. Rời Đức sang Pháp, rời Viện Pasteur vào làm Hãng Đường biển; rời y học sang dân tộc học, dân tộc học sang nông nghiệp rồi trồng trọt; ông đã làm như thế nào để trở thành một nhà phiêu lưu trong địa hạt vi trùng học, người thám hiểm, người vẽ bản đồ đi khắp vùng đất của người Mọi, rồi vùng đất của người Xê Đăng… Những nét chính về cuộc đời của Alexandre Yersin có thể tìm đọc nhờ một vài thao tác tìm kiếm đơn giản trên internet
Yersin: Dịch hạch và thổ tả của Patrick Deville là một tiểu thuyết cũng vẫn với từng ấy nét chính về người đàn ông mà tên của ông được dùng để chỉ trực khuẩn dịch hạch Yersinia Pestis. Nhưng Patrick Deville đã dùng đúng một câu văn mà tôi rất thích trong tiểu thuyết này để ta có thể hình dung thật hơn về Yersin dưới cả lăng kính hiển vi và kính viễn vọng: không quá gần và đủ xa, ông “Giờ đây ông là một cái cây. Là một cái cây cũng chính là cuộc đời và cũng là không đi đâu”. Yersin là người trong suốt cuộc đời luôn muốn chọn những gì mới mẻ và tuyệt đối hiện đại, ông lập ra chi nhánh Pasteur Nha Trang, khai sinh trường Đại học Y Hà Nội, khám phá ra Đà Lạt khi nó mới chỉ là một cao nguyên hoang sơ, vạch ra đường bộ đi từ Trung Kỳ sang Campuchia, ông đưa vào Việt Nam cây cao su, canhkina, ông là người lái chiếc ôtô đầu tiên trên đường phố Hà Nội, và có ý định xây sân bay ở Nha Trang. Với ông, Nha Trang là thiên đường, nơi người dân gọi ông là “ông Năm”, “bác sĩ Năm”, ông chọn sống trên đỉnh Hòn Bà giữ khoảng lùi và độ cao với mọi sự, chạy trốn vinh quang nhưng không mấy thành công trong việc trốn tránh thời đại của mình dù đã cố tách mình khỏi lịch sử (làm sao có thể chứ, một cuộc đời quá dài, từ Đế chế II đến Thế chiến II), một thái độ rất rõ ràng của người trí thức trước lịch sử, nuôi dưỡng khát vọng khoa học bằng trái tim và trí tuệ của mình. Một cá nhân của ánh sáng Hy Lạp, chọn phái khắc kỷ và khoái lạc chứ không nghiêng về Aristole hay Platon, người đọc thấy ở những giá trị cổ đại cũng chính là những giá trị con người ông, giản dị, ngay thẳng, bình thản, chừng mực và cô độc như sự tỏa bóng của một cái cây “một cái cây cũng chính là cuộc đời và cũng là không đi đâu”
Tiểu thuyết của Patrick Deville có một lượng thông tin khổng lồ, cũng dễ hiểu khi nó phác họa về một nhà khoa học không phải đi vào lịch sử, mà chính là một phần lịch sử loài người. Ta biết về sự ra đời của vắc xin bạch hầu, dịch hạch, lao..., về đường Catinat (Đồng Khởi), về Lang Bian, cầu Paul Doumer (cầu Long Biên). Và những chi tiết về văn chương nghệ thuật, về lời đề tặng Đi tìm thời gian đã mất của Proust dành cho ai, về Icare của Raymond Queneau, và tất nhiên Yersin trong vai trò nhà thám hiểm thì phải nhắc đến Conrad với Một tiền đồn của sự tiến bộ trước hết, sau đó là Tâm bóng tối (Giữa lòng tăm tối), 80 ngày vòng quanh thế giới của Jules Verne. Rất hiển nhiên về những nhân vật lịch sử như Pasteur, Rimbaud (một nhân vật có lẽ Yersin chưa bao giờ gặp mặt nhưng họ là những cuộc đời song chiếu của nhau, tôi nghĩ vậy, còn Baudelaire thì tôi gần với không biết gì), về một nhân vật từng là bác sĩ phái Pasteur nhưng phản bội để rồi trở thành nhà văn với tiểu thuyết sáng lòa Hành trình đến tận cùng đêm tối – nhà văn Céline
Yersin: Dịch hạch và thổ tả sẽ không là tiểu thuyết tươi mới thoát khỏi cái bóng của tư liệu, tiểu sử, sự kiện có thật về nhà khoa học ẩn dật Yersin nếu không phải là Patrick Deville viết. Với tất cả sự linh hoạt về cấu trúc, nhịp điệu, giọng văn hài hước dù dùng rất nhiều câu văn mang tính chất liệt kê gạch đầu dòng, lia ống kính không gian thời gian và chủ thể liên tục, đảo trật tự thời gian một cách tài tình và cực thông minh (Viễn vọng của Patrick Deville cũng vẫn phong cách lia ống kính rất ‘viễn vọng” chóng mặt như thế, nhưng bị quá liều) Patrick Deville đặt ra ý đồ sáng tạo nghệ thuật biến những thư từ như nguồn tư liệu chính, thành một tiểu thuyết kéo nó thoát khỏi cái bóng của thể loại lịch sử, tiểu sử, du hành… mà như chính ông có nói “viết về một cuộc đời cũng giống như vừa kéo violon vừa nhìn bản nhạc”
“Người đàn ông trong sáng đó tránh xa những nẻo đường xiên chéo
Khoác trên người lanh trắng và sự trung thực thơ ngây”
[Victor Hugo trong tập Truyền thuyết những thế kỷ]
Yersin yêu biển, núi và hoa. Và rốt cuộc, cuối đời ông đã đem lòng yêu mến văn chương, tất nhiên vẫn yêu mến sự cô độc, sự cô độc thâm căn cố đế.
p/s: Lần đọc này vì lòng ngưỡng mộ hihihi, lần đọc trước cuối 2013 hay đầu 2014 thì phải, đọc với tâm thế khác, giờ khác. Không biết dịch giả thích mình tên là Đặng Thế Linh hay Đinh Thế Linh nhỉ :p, biểu ghi biên mục và ở trang đầu sách không khớp nhau, rốt cuộc là bí ẩn Đặng hay Đinh hay là, chọn dịch hạch hay thổ tả đây :v. Cả hai tiểu thuyết của Patrick Deville dịch ở Việt Nam đều do nhà nghiên cứu Đoàn Cầm Thi viết lời bạt, Patrick Deville cũng làm cho tôi một cú lừa như một số nhà văn khác (Paul Auster chẳng hạn), sau Yersin: Dịch hạch và thổ tả, tôi đã hí hửng bập luôn vào Viễn vọng và đúng là viễn vọng xa đường chân trời. Kỹ thuật và cách thức viết lia ống kính liên tục không gian thời gian và chủ thể vẫn như vậy nhưng câu chuyện lỏng, viễn vọng xa quá không đi vào bất cứ một cú zoom ghi điểm nào. Tuy nhiên tôi sẽ vẫn đọc Patrick Deville, dù tương lai xuất hiện tiếp ở Việt Nam có chiều hướng viễn vọng. Định tua nhanh để tìm mấy câu, đoạn văn về Yersin mà mình thích, nhưng mãi nửa sau mới tìm thấy, thế là coi như đọc kỹ hơn cả lần đầu :v